Jan Jarigs Nooitgedagt

Categorie	Schaatsenmaker
Naam	Nooitgedagt, Jan Jarigs
Geboren	∗ IJlst / 4-7-1840
Overleden	† IJlst / 28-9-1920

Beschrijving

Jan Nooitgedagt is de grondlegger van schaatsenfabriek J. Nooitgedagt en Zonen. Hij is een zoon van een timmerknecht. Zelf begint hij ook als timmerknecht. ’s Winters, als er weinig werk voorhanden is, maakt Jan Jarigs schaafblokken en schaatshouten. Hij verkoopt die aan smeden in IJlst, die er complete schaven en schaatsen van maken. In de jaren zestig van de 19de eeuw koopt hij een smederij en vanaf 1865 begint hij met de productie van complete schaatsen. In de werkplaats op zolder worden schaatshouten en schaafblokken gemaakt door de knechten (‘de jonges’), terwijl op de begane grond de vrouw van Jan Nooitgedagt naai­les geeft aan de meisjes uit de omgeving. Daarnaast drijven ze ook nog een tijd lang een winkel in tabak en petroleum. Bovendien worden er bij Nooitgedagt stoelen gemaakt. Dit alles is echter geen succes.

Rond 1875 wordt de voorkamer in gebruik genomen voor de vervaardiging van boenderhouten en luiwagenblokken, maar ook dat brengt weinig op. De werkplaats wordt omgebouwd tot smederij. In 1882 wordt de zaak gemechaniseerd. Nooitgedagt schaft dan een locomobiel aan die geleverd wordt door de firma Hubert uit Sneek. De vier zonen van Jan Nooitgedagt werken mee in het bedrijf van hun vader. Jarig komt in 1878 in de houtafdeling evenals Aldert in 1883. Tijmen wordt rond 1886 smid en Jentje komt in 1890 in het bedrijf werken. Na verloop van tijd krijgt Jarig de leiding over de houtafdeling, Aldert over het kantoor, Tijmen over de ijzerafdeling en Jentje over de machinekamer.

Een bekende meesterknecht in de smederij vanaf de jaren tachtig is Ulbe Tonnema uit Minnertsga. Hoewel het accent in het bedrijf van Nooitgedagt ligt op de smederij, blijft hij zich schavenmaker noemen. Na de beruchte winter van 1890/91 noemt hij zich ‘schaatsen- en schavenfabrikant’. De zaken gaan tegen het einde van de 19de eeuw steeds voorspoediger. In 1893 wordt er een nieuwe fabriek gebouwd, die in 1899 wordt uitgebreid. In 1900 heeft Nooitgedagt zo’n vijftig man personeel in dienst.

Er wordt in het bedrijf van Nooitgedagt veel aan innovatie gedaan. Jarig en Tijmen gaan omstreeks 1898 naar Remscheid, waar ze stage lopen in een schaatsenfabriek. In Remscheid wordt het schaatsenmaken dan al fabrieksmatig en mechanisch aangepakt. Ze doen in Remscheid ideeën op en introduceren in IJlst de valhamer en een oven, waarin het ijzer op lashitte kan worden gebracht. Daarmee verliest het schaatsenmaken bij Nooitgedagt zijn ambachtelijk karakter. Tijmen maakt daarna meer reizen naar het buitenland. In 1900 gaat hij naar Frankrijk om de werking van de caouthouc te leren kennen. Daarna gaat hij met broer Jentje naar Engeland om zich te bekwamen in de fabricage van beitels.

Ook is hij in Amerika geweest, waar hij een automatische slijpmachine kocht, en bestudeerde hij de fabricage van staal in Zweden. Na het bezoek aan Zweden wordt door de firma Nooitgedagt alleen nog Zweeds staal gebruikt in plaats van het Engelse dat men tot dan toe had gebruikt. In de eerste productencatalogus van de firma Nooitgedagt, getiteld ‘Album van schaven, beitels en andere gereedschappen en schaatsen’, worden nog maar zeven schaatsmodellen genoemd. Daaruit kan worden opgemaakt dat de schaatsen een nevenproduct zijn, maar niet een onbelangrijk nevenproduct. De productie wordt jaarlijks opgevoerd en de kwaliteit verbeterd. In 1902 nemen de vier broers de gehele leiding van het bedrijf van hun vader over.

Bron

Van Glis tot Klapschaats (Wiebe Blauw), 2001

Produktie

Type schaats	Friese doorloper, Friese schaats, Gangbare Friese modellen
Vestigingsplaats	Uilenburg IJlst
Periode	1865 - 1902
Reclame	Catalogi

Merktekens