Page 10 - Demo

10 Kouwe Drukte13. Anoniem, TLeven, Middelnederlands, 1505Tenslotte, we zitten inmiddels in het begin van de 16e eeuw, een oude bron in een nieuw jasje. Ook de versie in het Middelnederlands [7] werd aangepast aan de tijdgeest. Waar vanaf circa 1480 nog werd gesproken over scoloedsen of een variant daarvan, lezen we in dit gedrukte werk iets heel anders. Toen Lidwina bijna 15 was ghinc si op scouerlinghen of slootsen mit haren oude magen opt ijs spelen ...Hoe moeten we deze zinssnede begrijpen? Twijfelde de bewerker eraan of Lidwina op schaatsen of schalootsen was? Wilde hij op zeker spelen en alle mogelijkheden afdekken? Of stelde hij slootsen pantoffels (MNW) gelijk aan scouerlinghen, zoals eeuwen later ook Johan van Buttingha Wichers 81 scolootsen als synoniem zou beschouwen voor schaatsen? Groenendaal 18; 39 n.8 heeft deze laatste uitlegverworpen met voorbeelden uit middeleeuwse bronnen, waarin onder schalootsen altijd platijnen worden begrepen en nooit schaatsen.Verklaring gezochtHoe valt te verklaren dat Lidwina in bronnen uit het einde van de 15e eeuw zo stellig op schaatsen werd verbeeld?Het ijsvermaak was populair in die tijd. Mulder KD37+38 Het lijkt erop dat Lidwina%u2019s toenmalige biografen de schaatspret zijn gaan projecteren op de situatie van een eeuw eerder. Kennelijk was het voor hen inmiddels ondenkbaar dat zij in haar jeugd n%u00edet zou hebben geschaatst.Deze veronderstelling wordt ondersteund door de afbeelding in de wiegendruk uit 1498 [11] Afb.4.Daarop draagt Lidwina puntschaatsen, een model schaats dat pas rond 1500 in de mode kwam. We kennen geen archeologische vondsten of afbeeldingen van puntschaatsen die ouder zijn. De puntschaats aan de voet van Lidwina laat zien dat de kunstenaar de schaatsen uit zijn eigen tijd projecteerde op de situatie rond 1395.ConclusiesSamenvattend constateren we: %uf0e0 dat we vanwege het ontbreken van gegevens uit de eerste hand niet zeker zijn van de ware toedracht van het ijsvermaak met Lidwina omstreeks1395;%uf0e0 dat het woord sandalijs een onduidelijk beeld geeft van Lidwina%u2019s schoeisel;%uf0e0 dat sandalijs zonder vermelding van ijzer of ijzers geen adequate omschrijving is voor de schaats als voorwerp;%uf0e0 dat de enige keer dat ijzerbeslag (sufferratis)samen met sandalijs werd genoemd, als een latere toevoeging moet worden beschouwd;%uf0e0 dat het woord sandalijs werd vertaald als schalootsen in de landstaal;%uf0e0 dat onder schalootsen in de Middeleeuwen altijd platijnen werden verstaan;%uf0e0 dat schalootse in de betekenis van 'schaats' berust op een niet onderbouwde aanname uit veel later tijd (1888);%uf0e0 dat het schaatsenrijden pas vanaf het vierde kwart van de 15e eeuw onmiskenbaar van toepassing werd geacht op Lidwina, ook al ontbrak nieuwe informatie over het ijsvermaak uit 1395;%uf0e0 dat deze gewijzigde opvatting kan worden verklaard uit projectie van het eigentijdse ijsvermaak op het verleden.Niko MulderBronvermeldingZie mijn gelijknamige artikel op Schaatshistorie.nl voor alle bronnen en tekstgetuigen.Een tweede betekenis voor schalootse?Het Middelnederlands Woordenboek (MNW) geeft twee betekenissen voor schalootse:1) houten zool met een lederen voetstuk2) schaatsIk heb mijn bedenkingen bij die tweede duiding.Het MNW geeft vijf bronnen voor uitleg 1, alle uit de Middeleeuwen, en slechts %u00e9%u00e9n bron voor uitleg 2, Schaatsenrijden van Van Buttingha Wichers uit 1888. Bij scolootsen of scoloetsen op pagina 81 staat tussen haakjes: zoals toentertijd de schaatsen genoemd werden. Die aanname wordt niet verantwoord in de tekst en geeft naar mijn idee onterecht een andere betekenis aan schalootse.