50 jaar Zaanse IJskronieken, de zachte oorlogswinters van 1942/43 en 1943/44

De winter van 1942/43

Sterk contrast met hun voorgangers; beide winters zeer zacht.

In mijn vorig hoofdstuk hebben we kunnen constateren, hoe koud het wel was gedurende de winters in de eerste oorlogsjaren. Gelukkig is het daarbij gebleven en zowel de winter van 1943 als die van 1944; waarvan vooral de eerste met angst en vreze werd tegemoet gezien in verband met de reeks van drie strenge winters, brachten ons gelukkig geen koude van betekenis. Maar wanneer ik met mijn aantekeningen begin, is van het ver­loop van zo'n winter nog niets bekend - het is iedere keer immers weer anders - en zo schreef ik dan letterlijk het volgende in mijn winterdagboek:
"Opnieuw staat er een oorlogswinter voor de deur en niemand weet, wat hij brengen zal ...."

De afgelopen winter lijkt ons nog zo kort geleden en nu is het alweer zover, terwijl de nood hoger is gestegen. Om ons tot de brandstoffen te beperken, wat betekenen ACHT MUD BRANDSTOF VOOR HET GEHELE JAARGETIJDE zonder vooruitzicht, dat meerdere kolen ter beschikking komen?
De vraag naar turf is enorm gestegen, overal werd deze zomer druk gebaggerd, want de turf uit laagveen getrokken, levert tenminste nog een welkome extra aanvulling op, die we maar al te goed kunnen gebruiken! Menig erf stond vol van die stapeltjes veenturf, die eerst door de zon gedroogd moesten worden, waarna ze de kolen helpen be­sparen wanneer de kachel weer gaat branden. Want die kolen moeten we bewaren voor de wèrkelijk koude dagen. We moeten er maar het beste van hopen, maar ik vrees, dat deze nieuwe oorlogswinter ook wel weer zijn streken zal hebben!

25 december
Vandaag is het Kerstmis "Kerstfeest 1942". Vrede op Aarde.... Jawel, maar daar zijn we helaas nog niet aan toe. Geen kerst­bomen ziet men, de kerstklokken luiden niet meer en er zijn nog zoveel andere dingen, die we nu missen en vroeger zo ge­woon leken.
Ook de Natuur laat ons weten hoe donker en somber dit Kerst­ feest is. De zon laat zich niet zien, het is koud met een paar graden vorst, enigszins mistig, dus somberder kan het haast al niet. Maar we weten ook, dat er toch altijd Licht zal blijven bestaan en achter de wolken schijnt de zon, ééns zal die zon weer doorbreken!
Vanmiddag is de wind Oost geworden en het zou geen wonder zijn wanneer het begon te vriezen. Vroeger verlangde je daar naar, tegenwoordig kan de kou me graag gestolen worden. En dat geldt voor iedereen.

27 december
Ook de tweede Kerstdag bracht koud weer, de temperatuur kwam niet boven het vriespunt en in de avond van 27 december klaart de hemel op en ziet het er wel naar uit, dat we "winter" krijgen. De kleine sloten zijn al met een dun laagje ijs bedekt.

28 december
Het heeft - 4 C. gevroren en mede door het windstille weer, is het gehele binnenveld nu dichtgelopen. De bomen zijn vandaag met een flinke laag rijp bedekt, hetgeen altijd weer een mooi gezicht is. De wind draait echter naar Z.W., maar het blijft koud en de temperatuur komt niet boven het vriespunt.

29 december
De eerste sneeuw van deze winter is gevallen. Overdag dooit het, de wind is N.W., het blijft koud weer.

31 december
De laatste dagen van dit jaar waren vrij koud, maar gelukkig zet de winter niet door. Afwachten maar weer wat januari in het Nieuwe Jaar ons brengen zal!

JANUARI 1943

2 januari
Sneeuw- en hagelbuien, temperatuur om het vriespunt, de winter blijft op de loer liggen.

3-4 januari
Lichte vorst in de nacht en ook, overdag koud weer, De sneeuw dooit niet weg, met gevolg: gladde wegen.

6 januari
De wind is Z.O. geworden, het blijft wat vriezen en 's avonds waait het hard uit het Oosten.

7 januari
In de nacht is het begonnen te sneeuwen en vandaag sneeuwt het onafgebroken voort, gepaard gaande met stormachtige wind uit Oostelijke richtingen. 's Middags zijn er alweer overal sneeuw,­ hopen op precies dezelfde plaatsen als het vorig jaar. Om half vijf  's middags houdt het sneeuwen op, maar 's avonds half negen begint het weer opnieuw. Geen prettig vooruitzicht, zo­ veel sneeuw, we hebben ons portie de laatste jaren wel gehad! Vorst - 2 C.

8 januari
Het heeft in de afgelopen nacht toch nog flink gevroren, nl. - 6 C. en dat vinden we al meer dan genoeg. Overigens is het vandaag mooi winterweer, 's avonds lichte vorst.

9 januari
De wind is nu Zuidelijk, maar het wil niet dooien, er wordt hier en daar al schaatsen gereden, voornamelijk op de kleine sloten.

10 januari (zondag)
Voor het eerst weer op schaatsen. Evenals het vorig jaar op dezelfde datum, heb ik de schaatsen weer onder gebonden; het heeft vannacht hard gevroren, nl. - 7 C. en zodoende is het gehele binnenveld al berijdbaar. Op het ijs ontmoette ik natuurlijk weer mijn vriend W. Veenis, die al naar Knollendam was geweest. Er kunnen dus al kleine tochtjes gemaakt worden.

11 januari
Het heeft nog een graad of drie gevroren, maar daar blijft het bij. Vanmiddag om half vijf begon het te regenen, het is koud, guur weer, "waterkoud" zouden we hier zeggen en het ziet ernaar uit, dat de dooi het wel zal winnen.

12 januari
De dooi zet door. Flinke regenbuien en overdag zacht weer. Eigenaardig is, dat de beneden-wind Z.O. blijft. Daarentegen is de boven-wind Z.W., waaruit volgt dat de regen door de warmere bovenlucht wordt aangevoerd en de koude lucht werd ver­dreven.

13-14 januari
Dooiweer. Harde Z.W.-wind.

15 januari
De sneeuw is al geheel verdwenen en het ijs zal spoedig volgen, deze eerste vorstperiode heeft dus gelukkig niet lang geduurd.

16 januari
Hiermee eindig ik voorlopig mijn winteraantekeningen, want er schijnt nog zachter weer op komst te zijn. En dat is voor iedereen welkom!

FEBRUARI 1943

7 februari
De periode, die achter ons ligt (16 jan. - 7 febr.) kenmerkte zich door buitengewoon zacht weer. Temperaturen van 10 tot 13 C. boven het vriespunt waren geen zeldzaamheid en in de zon was het zelfs warm.
Wel kwamen er veel stormen voor; o.a. een buitengewoon zware storm die drie dagen aanhield, t.w. van 31 jan. - 2 febr. Windkracht schatte ik maandag minstens 11, maar ook hiervan natuurlijk geen officiële cijfers, de kranten zwijgen als het graf over al datgene wat op het weer betrekking heeft.
Vandaag is er voor het eerst weer enige verandering te be­speuren. Vrij koude Noordenwind met hagelbuien, overigens een bekend verschijnsel in kwakkelwinters. Maar er kan natuurlijk nog van alles gebeuren.

12 februari
De koude in de afgelopen dagen was van weinig betekenis. Het weer wordt nu zelfs weer buitengewoon zacht.

20 februari
's Middags is het in de zon 27 C. (ca.80 F.). Onbegrijpelijk, vooral, wanneer men dit vergelijkt met het vorig jaar; wat een verschil, maar ...  des te beter! Nu. bloeien de krokusjes en langs de wegen zien we al madeliefjes.

21 februari
Vandaag, zondag, is het heel wat "kouder". Flinke mist en de temperatuur steeg niet hoger dan + 5 C. (precies een jaar ge­leden vroor het op deze zondag - 15 C.).

23 februari
Vrijwel dezelfde temperaturen, van een vorstinval is geen sprake meer.

MAART 1943

30 maart
De maand maart is vrij zacht geweest. Aantekeningen heb ik dan ook niet gehouden.
Op 9 april woedt er een zware storm en 10 april is voor ons een zeer bijzondere datum, omdat op die datum ons eerste kind werd geboren; een zoon van ruim acht pond, genaamd Arnold Gerbrand. Laten we hopen dat hij in betere tijden mag opgroeien dan we thans beleven.

De winter van 1943/44

Eveneens: een zeer zachte winter.
Vele mensen die nog hoopten, dat het Vrede zou zijn wanneer een nieuwe winter zijn intrede zou doen, zijn bedrogen uit­gekomen. integendeel, de oorlog woedt feller dan ooit te voren en ook ons land betaalt zijn tol aan de grootste aller oor­logen. Een heel groot aantal gezinnen is in rouw gedompeld; hoevelen zijn er weggevoerd en hoevelen zullen daarvan terugkeren? Geen mens waant zich meer veilig in deze tijden en nie­mand weet, water nog komen zal. Zo gaat Nederland de VIERDE Oorlogswinter tegemoet en we hopen maar, dat het weer een zachte winter zal zijn.

DECEMBER 1943

4 december
Er schijnt wat vorst in de lucht te zitten. Opklarend weer.

5 december
Koud, ook overdag. Een paar graden vorst.

6 december
Het heeft in de afgelopen nacht - 6 C. gevroren, dat is tamelijk veel voor de tijd van het jaar. Overdag mist, het is de eerste ijsdag, de temperatuur blijft onder nul.

7 december
Geringe dooi, het kwik stijgt tot om en nabij het vriespunt.

8 december
Mist, Z.W.-wind.

10 december
Weer Oostenwind, er wordt opnieuw vorst verwacht, dat zeggen we tenminste want lezen in de krant is er niet bij, dat heb ik al eerder vermeld.

11 december
Harde wind uit het Oosten. Nog geen ijsdag, vandaag.

12 december
Tweede ijsdag, de temperatuur bleef overdag onder het vriespunt en 's avonds vriest het - 4 C.

13 december
Het heeft eveneens weer behoorlijk gevroren maar 's avonds stijgt de temperatuur. Er staat een kring om de maan en ik denk, dat het weer gaat dooien.

14 december
Dooi.

Ziehier dus een kleine bloemlezing van het weer gedurende de eerste helft van december. Veel bijzonders is het niet, maar ik moet er wel melding van maken, wil ik "bij" blijven, want uit bovenstaande blijkt duidelijk, dat het weer een winters karakter heeft en daar kan van alles uit voortkomen. .....
Tussen 15 en 17 december blijft het 's nachts vriezen en zodoende is er al een aardig laagje ijs gevormd.

18 december
Vandaag, zaterdag, heb ik op een ondergelopen stuk land even geschaatst. Dat kon ik nu eenmaal niet laten en wie weet, wan­neer je weer op de schaatsen komt ... Maar 's avonds waait het stormachtig uit het Z.W. en het is afgelopen met de vorst.

19 december
Regenbuien. Voorlopig kan ik m'n dagelijkse aantekeningen weer stopzetten.

JANUARI 1944

17 januari
Het weer is tot heden zeer zacht geweest, men kan met gemak zonder jas buiten lopen. Er zijn echter, mede ten gevolge van de oorlogsomstandigheden, vele besmettelijke ziekten in omloop, zoals roodvonk, typhus, difterie en meer van dat, fraais. Ook is hier en daar weer kinderverlamming opgetreden. Misschien zou een beetje helder winterweer toch nog wenselijk kunnen zijn.

Verder aantekeningen over januari ontbreken.

FEBRUARI 1944

Het blijft zacht weer. En het blijft ook stormen! Zoveel harde wind achter elkaar hebben we sinds lange tijd niet gehad.
Vanavond, 4 februari, waait er een orkaan uit bet N.W. Tevens valt er wat natte sneeuw, maar van betekenis is dit gelukkig niet.
De gehele eerste helft van februari blijft het zacht weer, er is zelfs nog geen echte sneeuw gevallen. Ondanks de weinige koude zitten er toch al veel mensen zonder kolen.

Een late februari-winter?

17 februari
Vandaag viel hier de eerste sneeuw van deze winter, die al bijna voorbij is.

18-19 februari
Koude Oostenwind, een paar graden vorst en enkele sneeuwbuien.

20 februari
Helder, koud weer met nog steeds een krachtige Oostenwind. Vorst - 4 C.

21-22 februari
De wind blijf Oost en 's nachts vriest het regelmatig door tot laat in de ochtend. Daarna krijgt de zon de overhand.

23 februari
Vorst - 6 C., deze winter was de temperatuur nog niet zo laag geweest, het is in de gegeven omstandigheden laag genoeg.

24 februari
Bewolkte hemel, geen vorst meer.

25-26 februari
Temperatuur om het vriespunt, weinig wind uit Oostelijke richt­ingen. De laatste dagen van de maand dooit het wat, maar het blijft koud weer.

MAART 1944

1 maart
Voor het eerst na twee weken Westenwind. Het ijs dooit nu snel weg. De kolennood is bij vele mensen hoog gestegen.

Zo hoorde ik vandaag van een geval in Zaandijk: twee oude mensen sloopten eerst hun tuinpoortje, daarna werd het gehele tuinhek omgehakt en tot brandhout gezaagd, om nog maar een klein beetje warmte te verkrijgen ....

4 maart
Zware sneeuwval.
De winter kwam laat dit jaar, maar de sneeuw ook! In de nacht van 3 op 4 maart heeft het geweldig gesneeuwd, er ligt minst­ens tien tot vijftien centimeter op de rijweg. De sneeuw dooit niet eens snel, wegen zo zag ik vandaag de bakker weer met z'n slee zijn klanten bezoeken. Zo ziet men maar weer, van een winter kom je nooit helemaal zonder kleerscheur en af !

5 maart
Ook in de nacht van 4 op 5 maart, te weten zaterdag op zondag, is er weer sneeuw gevallen, terwijl het tevens flink heeft gevroren. Vanochtend bescheen de zon een verse sneeuwlaag en daar er hoegenaamd geen wind was, leverde dit een volmaakt winterlandschap op; voor de tijd van het jaar vrij zeldzaam. De sneeuwploeg van de Provincie heeft de grote wegen wel sneeuwvrij gemaakt maar veel auto's zien we tegenwoordig niet meer ....

6-7 maart
Het blijft koud, nog steeds Oostenwind. 's Nachts vorst en overdag dooi. Vanavond steekt de wind zelfs weer op uit 't N.O.

8 maart
Hetzelfde weertype, de vorst is echter van weinig betekenis en dat is des te beter! Dagelijkse aantekeningen hiermee afgesloten.

31 maart
Aan het einde van deze maand gekomen kan ik nog noteren, dat, in tegenstelling met het vorig jaar, de maand maart koud en "grillig" was met zo goed als geen "zomerse dagen".
Toch is deze vierde oorlogswinter in vele opzichten meegevallen en gelukkig kwam er weer geen strenge koude voor. Nu het voor­jaar in aantocht is, geeft dit weer wat verademing want de oor­log woedt voort en de toestand wordt ook in ons land steeds slechter. Hopelijk komt er geen vijfde oorlogswinter.