50 jaar Zaanse IJskronieken, de winter van 1984/85

De winter van 1984/85, inleiding

'50 jaar Zaanse IJskronieken'
Kaft bijlage 'De Winter van '85'', N.A. Grootes

Lezers van mijn boek '50 jaar Zaanse IJskronieken' weten dat de strenge winter van 1979 als bijlage in dat boek is opgenomen.
Het was nl. de 51ste winterbeschrijving en ik zou er na 50 jaar een punt achter zetten, ware het niet dat daarna opnieuw een vrij strenge winter zich aankondigde. Vandaar dus die bijlage I

Hoe het toen verder ging? Wel, ik zette gewoon mijn winter­aantekeningen voort omdat ik niet anders gewend ben en zo pas­seerden 1980,1981,1982,1983 en 1984 de revue. Het waren over 't algemeen zachte winters , uitgezonderd die van 81 op '82 waarin naast een flink aantal vorstdagen 17 ijsdagen (in de Zaanstreek) voorkwamen, zodat er in die winter behoorlijk kon worden geschaatst.

Individueel werd zelfs door een aantal lieden de Elfstedentocht gereden o. a. door Willem Huizenga uit Leeuwarden, die er een heel interessant boekje over schreef (uitgegeven bij de Friese Pers Boekerij BV te Leeuwarden) en de journalist Rob v. d. Dobbelsteen wiens verslag staat vermeld in het dagblad voor de Zaanstreek /De Typhoon dd 19 januari 1982

En toen kwam 1984/85 of wel 'de winter van '85, want in de maand december vroor het hoegenaamd niet. Januari en februari gaven echter een heel ander beeld te zien, waarover aanstonds meer. Was die winter van 1985 nu wel écht streng?

Het antwoord zou moeten luiden 'net aan streng' maar daarmee is ook alles gezegd. Het koudegetal volgens de methode Hellmann (d. i . de som van de negatieve temperatuurgemiddelden vanaf 1 november tot en met 31 maart) luidt nl. 193,6 en wanneer we weten dat - volgens de ge­gevens van de heer Harry Geurts, medewerker van het KNMI, De Bilt - de grens voor een koudegetal van een strenge winter ligt op 192,5 dan is daarmee voldoende aangetoond met wat ik noemde: 'net aan streng'; in ieder geval is er sprake van een koude winter.

Maar deze winter krijgt nog een extra aantekening voor het feit dat er na 22 jaar wachten weer eens een Elfstedentocht kon worden gereden, zij het dan op 't allerlaatste nippertje! Juist daardoor zal de winter van 1985 nog heel lang in de herin- nering blijven voortleven en m.i. de geschiedenis ingaan als de winter van de  Elfstedentocht.

'Legendarisch' is een groot woord maar die Elfstedentocht was al bijna een legende geworden, daarom zouden we ook kunnen spreken van 'die legendarische winter van ' 85' waarin tenminste die legende werkelijkheid werd en duizenden schaatsenrijders weer eens aan hun trekken kwamen.

En omdat er nog altijd vele schaatsliefhebbers willen weten hoe dat allemaal nou precies tot stand kwam en wat er allemaal nog meer in die winter gebeurde, volgt hierbij het chronologisch verslag zoals ik dit als vanouds heb opgetekend in mijn winterboek.

Zaandam, september 1985,                                                                                                  N. A.Grootes

De winter van 1984/85, november en december

Winterrapport KNMI 1984-1985

Karakter-of koudegetal
volgens de methode Hellmann:.......193 , 6

Aantal vorstdagen.........................: 70

Aantal ijsdagen.............................: 22

Laagste temperatuur op 8 januari:  -24,2 C(Deelen)

Alle hierboven genoemde gegevens hebben betrekking op De Bilt gedurende de periode van 1 november 1984 t/m 31 maart 1985. Bron:KNMI,De Bilt.

Eerste vorstperiode van 2 januari tot en met 20 januari

Tweede vorstperiode van 8 februari tot en met 20 februari

Elfstedentocht op 21 februari

 

Mijn eerste aantekeningen over het verloop van deze winter dateren van:

November
2-4 november '84
Er is nog geen sprake van vorst maar wel woedde er in de nacht van vrijdag 23 op zaterdag 24 november een zware storm uit het zuidwesten. Windkracht 10,op sommige plaatsen uitgroeiend tot windkracht 11 en mogelijk zelfs tot orkaankracht (12). Natuurlijk weer veel schade en in de landen om ons heen een aantal dodelijke ongelukken.

26 november
De wind is nu weer bedaard en het is het gewone november-weer met af en toe een zonnetje en een temperatuur van ca.8 C.

30 november
November bracht wel meer zon dan normaal en was bovendien vrij droog. Verder geen bijzonderheden genoteerd. Het is mij immers alleen om v o r s t  te doen!

December
2 december
Het KNMI, De Bilt, noteert vandaag de eerste vorstdag(minimum temperatuur onder nul) en daarmee is alles gezegd.

7 december
'Winter krijgt weinig kans'.
De weerkundige medewerker van NRC/Handelsblad, Harry Otten, schrijft vandaag onder bovenstaande titel een uitvoerig artikel in de krant waaruit ik het volgende citeer:
'De afgelopen twee maanden telden slechts zeven dagen met een gemiddelde temperatuur die (iets) beneden normaal was.  Hogedrukgebieden leidden het weer in rustige banen en houden kou, sneeuw en ijs ver weg. Ook in de meeste andere Europese landen is het zacht. Alleen in hardnekkige mistgebieden blijft de temperatuur om het vriespunt schommelen. In de Alpen ligt maar weinig sneeuw en het niveau van nul graden bevindt zich op een hoogte van circa 2.000 meter'.
Geen schijn van kans dus op vorst, we zullen ons geduld moeten bewaren!

17 december
Gisteren was het zowaar de eerste ijsdag (maximum temperatuur onder nul ) in Groningen. De temperatuur bleef daar,ook overdag, nét even onder 't vriespunt.
Maar er is hier geen sprake van vorst en het ziet er niet naar uit dat daarin binnenkort verandering komt.

Kerstmis 1984
Alweer een Kerst zonder sneeuw of ijs, we moeten teruggaan tot 1981 om dit nog eens in herinnering te brengen. Er was toen sprake van lichte dooi met 's nachts lichte vorst, zodat er toch werd geschaatst. Ook lag er nog sneeuw en dat geeft met Kerstmis nog altijd een aparte sfeer. Nu is het eerste Kerstdag nog behoorlijk weer met een zonnetje erbij. De tweede Kerstdag regen en een temperatuur van een graad of vier C. somber weer, niks aan.

27 december
Vandaag noteer ik een vorstdag, het heeft hoogstens een paar graden gevroren, weinig wind, zuidoost.

28 december
Eveneens een vorstdag plus een paar natte sneeuwbuien.

29 december
Rustig winterweer, met de vorst wil het nog steeds niet lukken.

Zondag 30 december
Vandaag een koude, wat mistige dag met ten hoogste twee graden vorst in de nachtelijke uren, overdag temperatuur om het vries­punt.

De winter van 1984/85, januari

1 januari
Eindelijk schijnt er nu verandering in het weertype te komen. De wind draait naar noordoost tot oost.

2 januari
Een paar graden vorst en enkele sneeuwbuitjes. 's Middags een heldere hemel, nog weinig wind uit oostelijke richtingen.

3 januari
Winter zet vermoedelijk door. Vorst -3 C. Eerste sneeuwval van betekenis (ca. 3 cm). 0ok vanavond weer sneeuwbuien, het ijs wordt er dus niet beter op.

4 januari (1e ijsdag)
Sneeuwbuien en lichte tot matige vorst. Er ligt nu zeker een laag van 6 cm, het ijs in de sloten is volkomen bedorven. De wind is nog steeds zwak uit oost/zuidoostelijke richting en nu het ook overdag -2 C. vriest, noteer ik vandaag de eerste ijs­dag. Vanavond via het weeroverzicht op de televisie vernomen dat op strenge vorst moet worden gerekend, in het oosten van het land tot -18 C.

Hier in de kustprovincies vriest het minder streng maar de tem­peratuur zal ook in de komende dagen overdag onder 't vriespunt blijven. Er staat ons dus wat te wachten!

5 januari (2e ijsdag)
Ondanks strenge vorst (-10 C.) - vliegveld Deelen meldde -19 C! - komt er van schaatsenrijden nog niets ten gevolge van het sneeuw­dek op het ijs. En omdat het onder die sneeuw niet vriest is het ijs in de sloten nog niet dikker dan ten hoogste 4  cm. Bovendien kun je de slechte plekken niet zien en derhalve: levensgevaarlijk ijs! Als het zo doorgaat kunnen we nog eerder op de Zaan rijden die vannacht is dichtgevroren. Het eiland Terschelling meldt vandaag 6 cm sneeuw!

Zondag 6 januari (3e ijsdag)
Felle koude in vrijwel geheel Europa. Vorst tot -10 C. en overdag -3 C., het is de derde ijsdag. Wind gedraaid naar zuidwest gepaard gaande met zware sneeuwbuien.

Toch is het voor velen al een échte ijs-zondag geworden, diverse ijsbanen waren geopend en ook op de Nauernase vaart bij Krommenie werd geschaatst. Van neef Kees Grootes vernam ik dat hij van­daag al met zijn vrouw Gré en de beide zoons Meiert en Bert-Jan, heeft geschaatst op de Gouwzee bij Monnickendam! Prachtig ijs, er stond al een koek-en-zopie en er waren talrijke schaatsers. Maar het Westzijderveld  hier, is zonder meer slecht en niet ver­trouwd . Dat berichtte mij A. Schoen en ook hij ging, evenals ik, niet op de schaats. Onze kleinkinderen Nico, Miranda en Femke, hebben al geschaatst en dat is heerlijk voor ze. Op bepaalde stukken kan het geen kwaad, maar ze moeten het niet wagen om ver­der te gaan!

Het is slecht weer vandaag, nog steeds vallen er zware sneeuw­buien met harde, zuid/zuidwesten wind; 's avonds 19-15 uur gaat de wind 'om' naar noord/noordoost en het zal dus blijven vriezen. Voor de vele skiliefhebbers was het een mooie zondag, de zgn. langlaufers konden overal terecht en zij profiteerden dus wél van de sneeuw!

Inmiddels zijn ook de eerste toertochten in Noord-Holland vast­gesteld t.w.: 8 januari: Onderdijk, Nieuwe Niedorp en IJsclub Aartswoud,er zullen binnenkort nog vele andere tochten worden gehouden,dat staat nu wel vast. Om van het aantal wedstrijden en marathons maar te zwijgen....

Dit weekend werden in Utrecht de Nederlandse Kampioenschappen 'sprint' gehouden. Overwinnaar bij de heren werd Hein Vergeer (tijd 39.42 op de 500 mtr, 1.18.48 op de 1000 mtr). Vervolgens resp. 39.23 en 1.17.90. Bij de dames bleek Yvonne van Gennip de sterkste te zijn  met overwinningen op beide afstanden t.w.43.30 en 42.63 daarna 42,63 en 1.24.78.

Maandag 7 januari (4e ijsdag)
Strenge tot zeer strenge vorst. Temperaturen van -10 tot -150 vorst. Heldere hemel, krachtige noordoosten wind.
In het oosten van het land wordt zeer strenge vorst verwacht van - 15 tot - 21 C.!

Dinsdag 8 januari
Op mijn verjaardag (70!) noteerde het vliegveld Deelen bij Arnhem - 24 C. vorst. De Bilt kwam tot -18,3 C. en hier in de Zaanstreek daalde het kwik tot - 10 à -11 C. overdag tot -3 C. en 's avonds liep de temperatuur op tot... + 1 C. (dus géén ijsdag hier, on­danks de zo lage temperaturen!). Wind draaide naar zuid/zuidwest. Bovendien vielen er vooral 's ochtends zware sneeuwbuien en zo beleefde ik dus een zéér winterse verjaardag. Desondanks veel bezoek en wel twintig telefoontjes, o.a. ook van mensen, die mijn boek hadden gelezen en dus wisten, wanneer ik jarig was!

In de nacht van maandag op dinsdag woedde er ook een zware brand te Zaandam in het kantoor van
de dienst Openbare Werken. De brand ontstond door een oververhitte schoorsteen in pand Dam 8. De schade bedraagt een miljoen gulden. Ook elders in het land hebben vannacht diverse grote branden gewoed.

Woensdag 9 januari
Vanochtend is de wind alweer gedraaid van zuid-zuidwest tot noord­noordoost . Er wordt sneeuw en ij zel verwacht en later weer vorst. Vervolgens strenge vorst! Wanneer we dit weer vergelijken met nog geen veertien dagen geleden, dan zien we weer eens, hoe snel het kan veranderen; koning Winter heerst op alle fronten! Vanavond begint het licht te vriezen, maar het is hier althans géén ijsdag. Er is hier ook geen verse sneeuw gevallen in tegen­stelling tot andere delen van het land waar het zwaar heeft ge­sneeuwd .

Donderdag 10 januari (5e ijsdag)
Vorst in het binnenland van -10 tot -15 C, in de Zaanstreek -7 C.,  maar nu ook overdag de temperatuur onder het vriespunt blijft, noteren we de vijfde ijsdag. Bovendien wéér zware sneeuwbuien. Om 12 uur breekt de bewolking, de zon komt er door en het zal blijven vriezen. Noordelijke wind. ‘s Middags om twee uur weer een zware sneeuwbui en zo gaat het maar door, daarom is het niet mogelijk om in het veld te schaats­en, dit kan alleen op de ijsbanen en op trajecten van de vele toertochten.
HET CENTRUM VAN EEN KRACHTIG HOGEDRUK GEBIED KOMT MORGEN DICHT BIJ ONS LAND TE LIGGEN MAAR VERPLAATST ZICH DAARNA NAAR SCAN­DINAVIË.
's Avonds acht uur vriest het hier -7 C. en er ontstaat bij wind­stil weer mist, dat ontbrak er nog maar aan....

Bericht uit De Zaanlander van 10 januari:
‘NACHTJE CEL VOOR VAN HELDEN.
Het televisieoptreden  van Hans van Helden,afgelopen zaterdag bij de AVRO, is hem duur komen te staan. Na afloop van de uit­zending werd de Fransman op weg van Heerenveen naar Groningen door de rijkspolitie van de weg gehaald, waarna hij een nacht in de cel moest doorbrengen. Aanleiding tot zijn arrestatie was een nog openstaande boete van 500 gulden.

Van Helden werd in Friesland aangehouden door een agent uit Oosterwolde, die de schaatser in het programma de sportman van het jaar hoorde zeggen dat hij direct na de uitzending naar Groningen zou vertrekken. De agent wachtte Van Helden en zijn vrouw keurig op en eiste dat de Fransman zijn boete zou betalen. Toen Van Helden dat weigerde, werd hij meegenomen naar het bu­reau waar hij pas werd vrijgelaten toen het bewuste geldbedrag was betaald.’
Einde bericht. Commentaar? Geen. Want we kunnen daarover goed van mening verschillen!

Vrijdag 11 januari (6e ijsdag)
Matige vorst tot -6 C., overdag -2 tot -3 C., het is de zesde ijs­dag. Lichte mist en zuidelijke wind. Maar van echte dooi is geen sprake. Integendeel, De Bilt verwacht komend weekend wat sneeuw­buien en matige tot strenge vorst.

Tot heden heb ik nog geen schaats op het ijs gezet, dat is nog nooit gebeurd. Ouderdom? Toch niet, het ijs is tengevolge van de vele sneeuw bijzonder slecht berijdbaar. Valpartijen van vele schaatsers zijn schering en inslag en daar moet ik voor oppassen Maar ik weet nu al zeker, dat ik heus nog wel op de schaats zal komen!

Zaterdag 12 januari
Vanochtend vroeg: DOOI! tot 4 à 5 C. boven 't vriespunt! Maar daarna is de wind alweer naar het noordoosten gedraaid en het gaat dus beslist weer vriezen. 'Er moet de komende dagen wederom op strenge en in het binnenland zeer strenge vorst ge­rekend worden' schrijft Peter Cruyff in De Zaanlander Van 12 januari, Maar voor vandaag is alles weer verknoeid en moesten diverse Bannetochten (w.o. die van Jisp) worden afgelast. Het ijs wordt er niet beter op want het heeft tekort gedooid om alle sneeuw te doen verdwijnen. 's Avonds acht uur vriest het hier weer - 4 C., de zeer geringe dooi is dus van weinig betekenis geweest.

Zondag 13 januari (7e ijsdag)
Vorst - 9 C, overdag - 4 C., heldere hemel, noord tot noordoostenwind, fraai winterweer. Ondanks het feit dat het nu toch een échte ijs-zondag is, ben ik ook vandaag niet op de schaats geweest. Het ijs is slecht berijdbaar en dat veroorzaakt nogal wat pro­blemen. Niet voor iedereen: A.Schoen, die wél had gereden, kwam op het ijs de 81 jarige C. Tambach uit Nauerna tegen en ook W. Hartman (84) uit Westzaan heeft nog geschaatst. Dat vind ik maar een knappe prestatie!
Vandaag ook vernomen dat zoon Arnold ook pas voor de eerste keer heeft geschaatst, een bewijs temeer dat ik niet de enige ben,die het nog niet aandurfde. Natuurlijk is het ijs met die felle vorst sterk genoeg maar slechter ijs dan er nu ligt, heb ik zelden ge­zien.  Wie er in onze familie het meest van het ijs genieten dat zijn de kleinkinderen Nico, Miranda en Femke. De jongste twee, Wouter en Jelmer Algra,zijn er nog niet zo aan toe maar met het Friese bloed in hun aderen, zullen er heus wel schaatsenrijders uit voortkomen!

Het Europees kampioenschap voor dames, dit weekend gehouden te Groningen, leverde een overwinning op voor de Oostduitse Andrea Schone. Yvonne van Gennip werd tweede en Ria Visser vierde in het eindklassement. Op de 3.000 meter eindigde Yvonne van Gennip als eerste (tijd 4.33.77) en de 1500 meter was voor Ria Visser (tijd 2.12.24). In ieder geval een goede prestatie van de Neder­landse dames. En voorts meldt het televisiejournaal van zondagavond:
'De Elfstedentocht komt dichterbij, er wordt hard aan gewerkt'.

Maar er is nog geen sprake van het noemen, van een datum, het ijs is bij lange na niet vertrouwd. Het aantal toertochten en wedstrijden welke dit weekend zijn ge­houden is enorm groot en niet allemaal bij te houden. In Krommeniedijk bijv., gingen 4.000 schaatsers van start, voor de Bannetocht van Jisp waren het er ruim 1.000. In het gehele land zullen het er meer dan honderdduizend zijn geweest die hebben genoten van het ijs. Ondergetekende was er echter niet bij....zo gaat dat nou eenmaal. Maar ik krijg m'n kans nog wel.

Maandag 14  januari (8e ijsdag)
Vorst -9C., overdag -5 tot -3 C., het is de 8ste ijsdag wat de Zaanstreek betreft. Zuid-Limburg noteerde -16 C. en Leeuwarden -11 C.
De gehele ochtend is er hier weer sneeuw gevallen en het behoeft geen betoog hoe beroerd dat is ten aanzien van het ijs; de laag sneeuw wordt steeds dikker en dat veroorzaakt bovendien nog 'broei' langs de kanten in plaats van een steviger ijsvloer, de schaatsenrijders zullen begrijpen,wat ik hiermee bedoel.

Dinsdag 15 januari (9e ijsdag)
Vorst - 8 tot -10 C. Er waait een harde, oostelijke wind zodat de temperatuur overdag niet hoger komt dan - 5 C. Er valt fijne stuifsneeuw en volgens de weerberichten blijft het deze week koud. Harry Otten, de weerkundig medewerker van NRC/Handelsblad, schrijft vandaag o.m. dat door de grote hoeveelheden sneeuw het ijs maar langzaam dikker zal worden. Nu, daar weten we hier alles van. Voorts blijkt uit zijn overzicht dat het in 't buitenland zeer koud is en Palma de Mallorca zelfs een minimum temperatuur no­teerde van - 4 C. Nederlanders, die de kou zo graag ontvluchten, krijgen dus toch nog hun deel maar ach, dat kan ik nu eenmaal niet bepaald 'erg' vinden! Het zal er in ieder geval weer eerder warm zijn dan bij ons.

Hier wordt vandaag op de televisie een marathonschaatswedstrijd over 100 km uitgezonden. Winnaar werd Henri Ruitenberg en hij verovert de hiermee het Nederlands kampioenschap marathon-schaatsen op natuurijs. Plaats: het Amstelmeer bij Westerland NH.
Maar van een Elfstedentocht is nog steeds geen sprake, er zitten veel zwakke plekken in het traject.
'Heel Nederland hangt nu ongeveer koortsig aan zijn lippen, maar ir. Jan Sipkema - voorzitter van de Ver.'De Friese Elfsteden' - houdt het hoofd koel', schrijft de krant.

Derhalve nog géén datum voor de Elfstedentocht. Wel zijn vandaag de plaatsen voor aanmelding aangewezen.

Woensdag 16 januari (10e ijsdag)
Hoewel het gisteravond nog streng vroor (de ijsbloemen zaten bij ons op de flat nog wel, dik op de ruiten! ) zit er toch kentering in het weer. Het vroor vanochtend - 8 C., de wind is zuid-zuidoost. Toch vriest het midden overdag nog - 6 C., licht bewolkte hemel, nog geen sneeuw vandaag.

In Krommeniedijk werd Ruurd Klopper juniorenkampioen( A/B) district Zaanstreek KNSB; bij  de dames eindigde Coby Borst uit Krommenie als tweede bij het gewestelijk kampioenschap kortebaan. Eerste werd de Utrechtse Jaqueline van Straaten. De wedstrijden werden gehouden op de banen van de bekende ijsclub 'Klein maar Dapper'.

Donderdag 17 januari (11e ijsdag)
Fijne sneeuwval en zuidoosten wind. Vorst -7 tot -5 C. overdag.

DE ELFSTEDENTOCHT IS VASTGESTELD OP WOENSDAG 23 JANUARI a. s.

Vrijdag 18 januari (12e ijsdag)
Nog steeds: strenge vorst; hier daalde de thermometer tot -11 C. en om 10.30 uur vriest het nog -10 C. Matige oosten wind. Maar er is een depressie op komst en de weerkundigen zijn het er over eens dat een 'aanval op de vorst' op komst is. 'De komende dagen tekent zich een strijd af tussen een hogedrukgebied boven Groenland en opdringende oceaandepressies' schrijft Harry Otten in NRC/Handelsblad van 18 januari.
Het zou niet voor de eerste keer zijn dat de datum van een Elfstedentocht tot nader order wordt uitgesteld!  Daar weten we nog alles van. . .

Zo juist belde kleindochter Femke Hekelaar op en vertelde vol dat ze 15 km in de Bannetocht van Jisp had geschaatst en haar eerste medaille heeft verdiend. Wat is dat leuk, dit van je negenjarige kleindochter te mogen horen!
Zelf ben ik vanmiddag even naar de Nauernase vaart geweest, het ijs gezien, maar had voor 't eerst niet de moed om de schaatsen onder te binden. Was de gehele week zwaar verkouden geweest en heb, eveneens voor 't eerst, last van de kou... Daar is nu éénmaal niets aan te doen, we moeten dit gewoon aanvaarden!
Vooral nu de Elfstedentocht nadert, verdiep ik me graag in onze vroegere avonturen met Wouter Veenis en ook Dirk Havik en zovele anderen, die herinneringen vergeet je nooit.

Nu lezen we van zo'n 16.000 toerrijders plus nog 300 voor de wed­strijd en dat moet dan allemaal over 't ijs tegen een startgeld van maar liefst vijf en zeventig gulden ! Veel is er veranderd , denk ik dan, alleen de tocht blijft hetzelfde, grootste evenement in de geschiedenis van de schaatswereld en nergens mee te vergelijken...
En tenslotte, wat deze dag dan betreft, De Bilt noteerde vandaag de 13e ijsdag, dat maakt dus weinig verschil met mijn bevindingen. Ik vermoed dat in het oosten van het land het aantal ijsdagen groter zal zijn.

Zaterdag 19 januari (13e ijsdag)
Vorst niet meer dan - 7 C., overdag tot - 3 C., oostenwind, bewolkte hemel. Vandaag zijn we naar Boskoop geweest om er de verjaardag van onze jongste dochter, Eline Algra-Grootes, te vieren, waren om 8 uur 's avonds weer thuis. Het vriest licht, de verwachting is matige vorst (in het oosten nog strenge vorst) dus nog geen dooi maar de vooruitzichten op een Elfstedentocht zijn m.i. niet gunstig. Met spanning wachten we op de beslissing, die morgen zal vallen.

In Nauerna was het vandaag de beurt aan de 'eregalerij van de oude glorie'. Diverse oud-schaatscracks verschenen aan de start voor kortebaan-wedstrijden. In de klasse 40 tot 50 jaar won Siem Feeke, Dirk Klopper werd tweede, Jan Louwen en Klaas de Boer be­landden op de derde en vierde plaats. In de klasse van 50-plussers ging de overwinning naar Cees Ris. Rinus Bakker tekende voor de tweede plaats.Willem de Joode werd derde, gevolgd door Niek Hartman. Zelfs de 81-jarige C.Tambach, over wie ik al eerder schreef, was van de partij! Na afloop van het wedstrijdgedeelte kwamen de voormalige sterren bijeen op een reünie in café 'De Vlonder' te Nauerna. (gegevens uit De Zaanlander van 21 januari jl.)

Zondag 20 januari (14e ijsdag)
Het vroor hier vannacht niet meer dan -6 a -7 C. en ook overdag bleef de temperatuur nog onder 't vriespunt, we noteren derhalve de 14e ijsdag,hier.
De wind is oost-zuidoost, het is zwaar bewolkt en er valt om 10.30 uur wat motsneeuw.

Via de televisie vernemen we om 12 uur de beslissing van het bestuur van de 'Vereeniging de Friese Elfsteden':
ELFSTEDENTOCHT AFGELAST!

De weerberichten blijken dermate ongunstig te zijn dat het bestuur het onverantwoord acht om de tocht a.s. woensdag te houden. Op een vraag tijdens de persconferentie waarom de 300 wedstrijd­rijders morgen niet mogen starten zegt het bestuur dat dit niet mogelijk is omdat de traditie eist, dat de wedstrijd en de toertocht gelijktijdig worden gehouden. Men kan daarover van mening verschillen en de kranten zullen morgen wel weer bol staan van commentaar maar ik vind dat het bestuur gelijk heeft. Het gaat immers niet alleen om  de  wedstrijd maar wel degelijk om het geheel en dan spelen de duizenden toerrijders een even grote, zo niet grotere rol, dan de 300 wedstrijdrijders. Moet men de zaak dan splitsen? Vandaag de wedstrijdrijders en morgen de toerrijders? Dat is toch een onmogelijke opgave en het zou aan de échte Elfstedentocht volledig afbreuk doen, al is het nog zo teleurstellend voor alle betrokkenen.

Daarom is het goed om de woorden van voorzitter Sipkema nog eens in herinnering te brengen:
'DE WEDSTRIJDTOCHT EN DE TOERRIJDERS HOREN ONAFSCHEIDELIJK BIJ ELKAAR. DE GLORIE VAN DE WINNAAR VAN DE ELFSTEDENTOCHT WORDT MEDE BEPAALD DOOR DE 16.000 TOERRIJDERS. ONS EVENEMENT BRENGT SPORT EN FOLKLORE SAMEN EN DAT MOET ZO BLIJVEN. BOVENDIEN - zo ging hij door - ONZE DUIZEND VRIJWILLIGERS WILLEN WERKEN VOOR EEN GROOT PUBLIEK, NIET VOOR 300 VEDETTEN'.
En dat zijn woorden, die menig toerrijders uit het hart zijn gegrepen.

Nu is het ijs in Friesland op vele plaatsen nog onbetrouwbaar en mag men geen enkel risico nemen vooral,wanneer we bedenken dat er zo'n enorm groot aantal rijders op wordt losgelaten... Voorzitter Sipkema is een veel geplaagd man in deze dagen maar het zal blijken, dat hij de enige juiste beslissing heeft ge­nomen t.w.: afgelasten!

Maandag 21 januari: DOOI!
In de afgelopen nacht vroor het nog een paar graden,vanochtend trad de  dooi  in, de temperatuur is 2  boven nul en dit be­tekent voorlopig een onvoorwaardelijk einde aan deze vorst -periode, die duurde vanaf 2 januari.
Zelf heb ik ditmaal - zolang ik kan schaatsenrijden - niet ge­schaatst. Wat dit voor mij betekent, weten slechts enkelingen; ik troost me met de gedachte, dat ik op veel, heel veel ijspret kan terugzien en dat er anderen in mijn directe omgeving véél eerder dan hun lief was,afscheid van hét ijs moesten nemen. Bij mij was een zware verkoudheid er debet aan dat ik ditmaal verstek moest laten gaan. Maar...de winter is nog niet om!

Wat de Elfstedentocht betreft, vandaag heeft Hang van Helden toch nog individueel de tocht uitgereden waarbij ook enige andere rijders van de partij waren. Zijn tijd bedroeg 10 uur 59 min. en 28 sec. Die tijd werd ge­registreerd door KNSB marathon-jurylid Rein Zwart uit Heeren­veen.
Van Helden vertrok om half zes uit Leeuwarden en kwam even voor half vijf in de Friese hoofdstad aan. Op het hevig krakende ijs wilden enkele honderden mensen de schaatser feliciteren maar op de Bonkevaart kwam er al snel water op het ijs. Enige fotografen en belangstellenden zakten er prompt door en werden door politiemensen en andere toeschouwers op de wal getrokken. Het ijs bleek vooral aan de kanten onder de sneeuw van een abominabele kwaliteit te zijn. (Telegraaf 22 jan.'85)

Dinsdag 22 januari
Zware dooi zet door.  Met zeer veel regen en harde,zuid/zuidwest en wind is vanochtend de sneeuw al voor een groot gedeelte weg gedooid. 'Het depressiecentrum ligt dicht bij Schotland en ver­plaatst zich daarna langzaam via de Noordzee in oostelijke richting' schrijft de krant. Voorts was in het westen van het land gisteravond al zes millimeter regen gevallen.

Woensdag 23 januari
Westelijke winden en af en toe wat zon zorgen nu voor heel wat gematigder temperaturen dan we nog kort geleden gewend waren! Tot en met zaterdag luidt de verwachting: 'Half tot zwaar bewolkt,kans op neerslag 10%, minimum temperatuur + 1 C en middagtemperatuur + 3 C, wind zuidwest,windkracht 4-.'.

Donderdag 24 januari
Temperatuur +3 C. maar wel weer sneeuw, deze dooit overdag weg maar 's avonds valt er opnieuw een portie dat wel blijft liggen. Harde wind uit westelijke richtingen.

Vrijdag 25 januari
Vannacht stormde het uit 't westen, de sneeuw ging over in regen en vanochtend is alle sneeuw weggedooid. Nu nog de laatste restanten van het ijs en deze winterperiode kan hiermee worden afgesloten. De Zaan is al vrij van ijs maar in het binnenveld en vooral in het IJsselmeer, ligt nog veel ijs.

Zaterdag 26 januari
Ik moet mijn dagelijkse aantekeningen wel voortzetten want het weer blijft een winters karakter behouden. Vanochtend lag er weer 5 cm verse sneeuw maar de temperatuur is een paar graden boven nul zodat de sneeuw weer ten dele wegdooit. De wind zoekt het noorden op; tegen de avond begint het licht te vriezen.

Zondag 27 januari
Lichte vorst tot -3 C., overdag +3 C.,heldere hemel, weinig wind.
Dank zij een sneeuwbui is het vanochtend wéér een witte wereld, de sneeuw bleef nl. liggen omdat het vanochtend nog vroor. Inmiddels schaatsen de kinderen, resp. kleinkinderen alweer op de slootjes, waar het oude ijs nog lang niet was verdwenen, zoals ik eerder al schreef.
En in Wervershoof wordt vandaag nog een tocht gereden op het IJsselmeer! Maar natuurlijk: het ijs is lang niet overal betrouwbaar; dat ondervond ook zoon Arnold die er op z'n eigen sloot tot over z'n middel doorzakte. Gelukkig kon hij er gauw zelf uitkomen!

Prachtig resultaat van de Nederlandse schaatsers bij de Europese kampioenschappen, dit weekend gehouden in het Zweedse Eskilstuna. Hein Vergeer werd Europees kampioen tijd 39.49 (500 m.) 7.13.40 (5000 m.) 2.00.21 (1500 m.) en 15.08.27 (10.000 m.)

De Zuidhollander uit Haastrecht won de 500 en de 1500 m. Dat was nog nooit voor een debutant in de geschiedenis van de schaatssport voorgekomen! Frits Schalij werd een prima tweede en Hilbert van der Duim moest met een vierde plaats genoegen nemen. Maar al met al schitterende resultaten: Nederland is weer terug aan de schaatstop!

Maandag 28 januari
Hoewel er voor de afgelopen nacht al dooi en regen was voorspeld heeft het toch nog tenminste - 3 C. gevroren en werd er hier van­daag nog geschaatst. Maar dat zal van korte duur zijn.

Dinsdag 29 januari
Ik kan nu écht wel schrijven dat de dooi definitief is. De wind waait hard uit het zuid/zuidwesten bij een temperatuur van +4°C. 's Ochtends mist. In de namiddag is alle sneeuw verdwenen.

Woensdag 30 januari
Nu de dooi aanhoudt kan ik voor het eerst na 1 januari mijn dagelijkse aantekeningen afsluiten.
Op het IJsselmeer is het ijs gaan kruien. Langs de dijk Lelystad-Enkhuizen zijn grote bergen ijs al tot onder de vangrail op de wegen te zien. Met een gemiddelde temperatuur van - 3.1 C. ( normaal is + 2 C.) en een drieweekse vorstperiode is januari toch een zeer koude maand geweest. En nu maar afwachten wat februari ons zal brengen...
 

Er konden oliebollen worden gegeten op het ijs, zoals hier in Ilpendam.
30 januarie 1985 (foto uit collectie R. Couwenhoven)

 

De winter van 1984/85, februari

Op zaterdag 2 en zondag 3 februari werden in Alkmaar de Neder­landse schaatskampioenschappen verreden en is Hilbert v.d. Duim voor de zevende keer kampioen van Nederland geworden. Zijn tijden bedroegen; 1 op de 500m (40.00), 2 op 1.500m met een tijd van 1.59.46. Voorts 1 op de 5.000m (7.27.37) en 2 op de 10.000m tijd (14.52.44). Tweede werd Hein Vergeer (de Europese kampioen!) en derde Frits Schalij.

Bij de dames was het Ria Visser die beslag legde op de eerste plaats met de volgende tijden: 44.43 (500m) , 2.10. 43 (1.500m), 4.45.66 (3.000m) en 8.00.28 (5.000m). Tweede en derde werden resp. Mieke Stam en Thea Limbach. Het was zacht weer, de temperatuur liep op tot 7 à 8 C.!

4 en 5 februari
Dezer dagen is het prachtig weer met 's nachts een paar graden vorst. Vooral 5 februari is een schitterende dag en doet al wat voorjaarsachtig aan.

6 en 7 februari
Nog steeds lichte vorst, de wind is oost geworden en in plaats van zachter, zal het kouder worden.

Tweede vorstperiode ingeluid.

Vrijdag 8 februari (15e ijsdag)
Met zeer harde oostelijke wind is het vandaag een ijsdag geworden de temperatuur bleef de gehele dag onder het vriespunt. In  de afgelopen nacht heeft het hier - 4 C. gevroren. Vanavond harde oostenwind met sneeuwbuien,
Op de autowegen ontstond een enorme chaos en 's avonds laat wordt er gesproken over 'een kleine duizend botsingen' waarbij vanzelf­sprekend enorme blikschade en gewonden maar gelukkig geen dode­lijke ongevallen. 'De files op de autowegen groeiden aan tot een gezamenlijke lengte van ver over de 150 km' schrijft de krant en daar laat ik het dan maar bij; het is nu eenmaal niet alles even fraai wat koning Winter ons te bieden heeft!

Zaterdag 9 februari (16e ijsdag)
Het zeer slechte weer van gisteravond veroorzaakte vooral in zuid- en midden Nederland een ware sneeuwstorm en mede daardoor ontstonden de enorme files op de autowegen waarover ik gisteren al schreef. In het zuiden van het land viel 14cm sneeuw. Ook vandaag is het koud weer, er waait een harde oostelijke wind met een paar graden vorst, we noteren de 16e ijsdag. Vanmiddag zijn mijn vrouw en ik naar het KNMI in de Bilt geweest op uitnodiging van de werkgroep Weeramateurs (onderdeel van de Nederlandse Vereniging voor weer- en sterrenkunde).

Wij hebben daar enige interessante films gezien, met het bestuur kennis gemaakt en de gezellige sfeer geproefd die daar van het begin tot het einde van de bijeenkomst heerste. De uitnodiging om deze middag bij te wonen had ik ontvangen in verband met de uitgave van mijn boek '50 jaar Zaanse IJskronieken' welk boek door vele leden van de vereniging is gekocht en ook door het KNMI in de bibliotheek is opgenomen. In oktober  hoop ik aldaar een lezing te houden over mijn onderwerp:  'Strenge winters, ijsvermaak en ijstochten, vroeger en nu.' Het was een leerzame middag, daar in De Bilt .

Zondag 10 februari (17e ijsdag)
Vannacht heeft het hard gevroren, op sommige plaatsen meer dan -10 graden. Hier in de Zaanstreek vroor het -7 C. Overdag  koud. Er waait een schrale oost/zuidoosten wind en er is wat zon. Temperatuur overdag -3 C., het is de 17e ijsdag.

Dit weekend werden te Serajewo de wereldkampioenschappen allround schaatsen voor dames gehouden. De Oostduitse Schöne werd opnieuw eerste, beste Nederlandse was Yvonne van Gennip op de vierde plaats. Op de 5000m werd zij derde, tijd 7.38.87.

Maandag 11 februari (18e ijsdag)
In vrijwel het gehele land heeft het vannacht hard gevroren, tot -10 C., hier was de laagste temperatuur - 9 en overdag -3 C. De Zaanse ijsbanen zijn weer open, het ijs in het binnenveld is nu prima, er ligt geen sneeuw op en het wordt met de dag beter! Vanmiddag hoop ik dan ook met mijn kleinzoon Nico de schaatsen nog eens onder te binden.

14--30 uur. Geschaatst in Westzaan! Vandaag dus voor de eerste keer in deze winter op de schaats geweest met schoondochter Marian en de kleinkinderen Nico en Miranda Grootes. Verder geen mens gezien ! Prachtig, keihard ijs, het ging me nog aardig af,  maar tegen wind in heb ik wat meer moeite. Overigens is dat geen wonder, per slot van rekening ben ik niet voor niets 70 jaar oud. . .

Dinsdag 12 februari (19e ijsdag)
Vorst -10 C, overdag - 5 a - 6 C., nog steeds helder winterweer met een geringe zuidoosten wind, ideaal dus om weer te gaan schaatsenrijden, wat ik ook van plan ben om vanmiddag te gaan doen.

Nu, dat hebben we dan naar hartelust gedaan, met schoondochter Marian en kleinzoon Nico Grootes, ook Wil Crok uit Westknollendam was van de partij. Eerst hebben we de Reef geheel uitgereden, daarna onder de bruggen van de dijksloot door naar de Gouw en bij de sloot van Hartman weer de Reef opgezocht. Dit alles dus in het bekende Westzijderveld waar dit soort tochtjes gelukkig nog mogelijk zijn.

Onder de brug in de dorpsstraat van Westzaan lag nog een wak en zodoende moesten we kruipend de straat oversteken. Corry Smit zorgde nog voor klompen ten behoeve van de Norenrijders, ik had ze niet nodig,want met mijn 'houten Noren', die ik altijd trouw ben gebleven, behoef je alleen maar af te binden! Het was een heerlijke middag en ben dankbaar dat ik dit alles nog kan en mag doen!

En voorts heb ik tóch nog nieuwe schaats schoenen gekocht. Mijn oude schaatsschoenen waren dermate versleten dat ik wel moest omkijken naar wat anders. Dat valt niet mee want dit soort schoenen zijn praktisch niet meer verkrijgbaar. Het gaat nl. om de hak  en moderne sportschoenen hebben geen hakken meer. Uiteindelijk toch geslaagd met een paar zgn. werkschoenen, ze zijn wel zwaarder dan ik gewend ben te dragen, maar het ging gelukkig goed. En m'n oude schoenen? Ach,die wilde ik toch nog niet weg­gooien, drie Elfstedentochten en zovele toertochten zijn ze me trouw geweest en dus dierbaar geworden... Opgepakt in 'n doos: rust zacht.

Woensdag 13 februari.(20ste ijsdag)
Vorst - 10 C., overdag tot - 2 C., het is de twintigste ijsdag in de Zaanstreek. Weer dus een mooie winterdag en daarom vanmiddag op de schaats de Nauernase vaart afgereden tot Nauerna. Bèst berijdbaar ijs! Kon waarachtig nog chocolademelk op het ijs drinken omdat K. Westrik uit Westzaan met een driewielige bakfiets op het ijs het een en ander verkocht. Hij had een vrij drukke nering.

Maar er gaat toch niets boven een écht koek-en-zopie, dat hoort nu eenmaal bij het ijs. Maar de dagen van 'Jongewaard – op - de Gouw' zijn helaas al lang voorbij...

Donderdag 14 februari
Vorst - 8 C., overdag eerst nog tot - 3 C., daarna om het vriespunt zodat het m.i. hier vandaag geen ijsdag is. De wind draait echter naar noordoost en er is nieuwe koude op komst. Geen wonder dat de vooruitzichten om nu eindelijk tóch eens een Elfstedentocht te houden, er nu beter op worden, de kans stijgt met het uur en opnieuw begint de pers zich te roeren met allerlei bespiegelingen over het wel of niet doorgaan van de tocht. De Elfstedenkoorts heerst weer in hevige mate...

Vrijdag 15 februari
Het vroor hier vannacht - 8 C., maar overdag scharrelt de tempera­tuur om het vriespunt, zodat ik ook vandaag géén ijsdag noteer.

'Elfstedentocht in midden van volgende week'.
NRC/Handelsblad
van vandaag meldt uit Leeuwarden dat de voorzit­ter van de Vereniging 'De Friese Elfsteden' dit vanmiddag voor Radio Friesland heeft meegedeeld.

Zaterdag zal de juiste datum bekend worden gemaakt. Vanavond komen de rayonhoofden van de vereniging bijeen om voorbereidingen voor de tocht te treffen. De laatste wakken op de route zijn gisteren dichtgevroren, '20' zei vanmorgen een medewerker van de vereniging. De meteoroloog Harry Otten van het KNMI rekent er voor 99,9 procent op dat de tocht volgende week kan worden ge­houden. We zijn benieuwd! Of het ditmaal nu eens werkelijkheid wordt!!

Er is vandaag weinig wind, dus pracht weer om te gaan schaatsen. Dat zou ik ook gaan doen en wel in Jisp,waar ik met kleindochter Femke Hekelaar had afgesproken haar om half vier af te halen. Het liep helaas heel anders.... Op heel mooi ijs reed ik er eerst in m'n eentje lustig op los en genoot van het fraaie winterlandschap om me heen, zoals je dat alleen op het ijs kunt beleven.

Maar op de bekende Ketelsloot liep een grote scheur dwars over het ijs en daar de zon erop scheen,was dit vrijwel niet te zien. Het bleek namelijk dat onder die scheur een gat in het ijs was ontstaan en wat in jaren niet was gebeurd, dat gebeurde nu. Ik trapte in dat gat maar gelukkig door mijn vaart, viel ik meteen voorover en waren dus alleen aan mijn benen nat, het kan hoogstens een paar seconden zijn geweest maar toch beslist een onprettig gevoel want bovendien was van een schaats het hakleer gebroken.
Dus op een streek en een sul terug naar huize Hekelaar,waar ik droge sokken plus een te lange(!) broek van schoonzoon Ger kreeg aangemeten, maar 'toch' kwam dat goed van pas! Verder geen nadelige gevolgen ondervonden maar van schaatsen met Femke kwam helaas niets meer. Ik kan me nog steeds niet voorstellen hoe alles is gebeurd; wie verwacht nou na zoveel vorst nog een slechte plek in het ijs! En geen mens, die de verraderlijke plek had afgezet... Maar enfin, het is gebeurd en volledigheidshalve moet ik ook dit verhaal vermelden...

Zaterdag 16 februari
Vorst slechts – 4 C. en overdag dik boven nul! + 5 C.!!
Vanochtend was het dus nog goed weer om te schaatsen maar toen ik vanmiddag naar Westzaan ging,was het al gebeurd: het ijs sneed erg in en ik kwam niet verder dan het huis van de familie Molenaar aan de Watermolenstraat.

De vele tochtrijders die vanochtend zijn gestart, zullen nog wel hebben genoten maar vanmiddag werd het zwaar 'werkijs' en dat is niets meer voor mij, dus ben maar naar huis gegaan en hoop morgen ochtend nog wat te rijden. En verder zag ik vandaag een fraaie foto in De Telegraaf met als kop : 'Vuurtoren van Marken in ijzige greep.' Het onderschrift luidt als volgt:
'Op het (schier)eiland Marken heeft het kruiend ijs een hoogte bereikt van rond twintig meter. De dikke ijslaag bevindt zich vlakbij de vuurtoren 'Het Witte Paard', maar veroorzaakt nog geen problemen. In het verleden is de vuurtoren al eens 'ver­plaatst' door kruiend ijs.'

Zondag 17 februari
Weer slechts een paar graden vorst! Lichte mist, weinig wind, wel noordoost maar het is hier toch echt géén ijsdag want de temperatuur kwam overdag nét iets boven 't vriespunt. Maar daarom is het wel een prachtige ijs-zondag geweest. Onnoemelijk is het aantal wedstrijden en tochten dat vandaag werd verreden bij een temperatuur van om en nabij 't vriespunt. Zelf heb ik vanochtend een paar uur geschaatst op de Nauernase vaart, waar het gezellig druk was. Ben tot Krommenie gereden en vervolgens voor het windje weer terug naar Westzaan. Het was heerlijk op het ijs maar mijn uithoudingsvermogen is dit jaar stukken achteruit gegaan.

Tijdens dit weekend hebben we tevens genoten van de uitzending op de televisie betreffende de Wereldkampioenschappen op de schaats die voor de Nederlanders zo buitengewoon fraai zijn ver­lopen. De wedstrijden vonden plaats in Hamar (Noorwegen). Wereldkampioen werd Hein Vergeer, tweede de Rus Bogiev maar op de derde en de vierde plaats weer twee. Nederlanders t.w. Hilbert van der Duim en Frits Schalij. De tijden van Hein Vergeer luiden als volgt:
500m: 38.94 (6e), 5000 m: 7.05.59 (1e), 1500 m: 1,59 .37 (2e) en de 10.000 m: 15.12.84 (8ste), totaal punten:166-931. De Rus Bogiev noteerde een totaal aantal punten van 167.679. De 500m werd gewonnen door een Canadees, Boucher genaamd, zijn tijd bedroeg slechts 38 sec.
'Wereldtitel Vergeer vult de Nederlandse zegekar' schrijft NRC/ Handelsblad dd 18 febr. en zo is het ook: drie Nederlanders op de eerste vier plaatsen, dat is voorwaar een schitterende prestatie.

Maandag 18 februari (21ste ijsdag)
Met heldere hemel en oostenwind heeft het vannacht - 8 C. gevroren en omdat  nu  de temperatuur ook overdag onder 't vriespunt bleef is het hier vandaag weer eens een ijsdag, de 21ste.
Nog steeds is de datum van een te houden Elfstedentocht nog niet bekend, gisteren besloot het Elfsteden-bestuur de tocht n i e t op a.s. woensdag te laten doorgaan; wél was dit het geval met de Elfmerentocht, een voorloper van de Elfstedentocht, die vandaag in Friesland wordt gehouden.

Vandaag staat er een foto in NRC/Handelsblad met als onderschrift 'Het ijs op het Slotermeer in zuid-west Friesland was gistermid­dag nog zo slecht dat schaatsers het op houten planken moesten oversteken'. Commentaar overbodig... Maar de vorst blijft aanhouden en komende nacht zal het flink vriezen.

HEDENAVOND IS DE BESLISSING GEVALLEN: DE ELFSTEDENTOCHT ZAL DONDERDAG 21 FEBRUARI a.s. WORDEN GEHOUDEN!

Dinsdag 19 februari
Vorst in de Zaanstreek tot - 8 C., overdag om het vriespunt. In diverse delen van het land heeft het tot - 13 C. gevroren. Prachtig helder winterweer met lichte oost/zuidoosten wind.

De Telegraaf van vanochtend opent met een enorme kop: TOCH  ELFSTEDENTOCHT. Inschrijvingskantoren open van 10 tot 20 uur. (gisteravond zat men daar in de kou al te wachten op het moment dat vandaag de inschrijving zou worden geopend, zo groot is de belangstelling!)

Zoals hierboven vermeld,was het vandaag ideaal weer om een tocht te rijden en dat heb ik dan ook wat graag gedaan. Het werd de MIJZER-POLDERTOCHT MET ALS STARTPLAATS URSEM. Eigenlijk had ik het niet meer voor mogelijk gehouden om aan een toertocht deel te nemen. Maar zo'n tochtje van ruim 20 km dat moest toch kunnen! Om 12.30 uur bond ik op bij café Halfweg in Ursem; er waren zoveel deelnemers dat ik bijna geen plaats voor m'n auto kon vinden. In vroeger jaren reed ik dan op de schaats naar zo'n plaats toe, maar dat zat er nu niet meer in. Toen de polder in, langs de Ringvaart en allerlei sloten was ik om 15 uur weer binnen,wel wat vermoeid maar bar genoten! Met de drie controlestempels nog recht op een medaille en die zal ik zuinig bewaren!
Vanavond vriest het nog pittig,er is geen wind en morgen aal het wel mooi weer zijn. Maar donderdag? De grote dag van de Elfstedentocht? Ik ben niet optimistisch.

Woensdag 20 februari
Vorst slechts - 5 C., overdag om het vriespunt met sneeuwbuitjes. Het is bewolkt; wind: zuid/zuidwest! Hoewel het nog niet echt dooide,is het met de winter momenteel niet best gesteld. En dat één dag voor de beroemde tocht! Hoe dat zal aflopen met al die drukte die ervan gemaakt wordt, is me nog een raadsel, morgen weten we meer. De krantenkoppen van deze dagen grenzen aan hysterie, ik kan het niet anders zien.
'Winnaar wordt miljonair' (Telegraaf 20/2) , 'Winnaar wordt onster­felijk' (Zaanlander 20/2). Maar Friesland blijft (gelukkig) sceptisch over al die hysterie, schrijft NRC/Handelsblad en dat is maar goed ook. Wat er komt kijken grenst aan het ongelooflijke. 1000 man politie 1000 journalisten uit alle delen van de wereld. De NOS zet 400 man in om het schaatsspektakel rechtstreeks op de televisie te brengen. België, de Westduitse Rundfunk, de Engelse ITV, de BBC, Spanje en de Scandinavische landen, Frankrijk, Oostenrijk en de drie natio­nale Amerikaanse omroepen, zij allen hebben interesse betoond. Aantal inschrijvingen voor de tocht:16.000, wedstrijd ca.300, deze zullen om half zes starten. Het zal me wat worden!!

Vanmiddag heb ik zelf toch nog even in het Westzijderveld ge­reden. Het ijs was nog behoorlijk hard maar toen het begon te sneeuwen werd het minder aangenaam. Vooral tegen de vrij sterke zuidwesten wind in viel het me niet mee en ben om 3 uur gestopt. Zouden het voor deze winter de laatste streken(op het ijs, dan) geweest zijn? (later bleek dat inderdaad het geval).

Donderdag 21 februari
DE GROTE DAG VAN DE 13e ELFSTEDENTOCHT IN FRIESLAND IS BEGONNEN.

Temperatuur om het vriespunt, wind zuid/zuidwest, water op het ijs, maar dat betekent wel: glij-ijs!

Evert van Benthem werd de verrassende winnaar van de Elfstedentocht. Diamantair Coster Diamonds uit Amsterdam schonk hem een gouden Elfstedenkruisje afgezet met diamantjes. Het kruisje dat Fanny Blankers – Koen in 1947 veroverde diende als model.
(Foto collectie R. Couwenhoven)

Toch is het vandaag een schitterende dag geworden, niet alleen voor de duizenden Elfstedenrijders maar voor iedereen die van de schaatssport houdt. De televisie gaf de gehele dag - vanaf de start om half zes - prachtige beelden en zo hebben we alles weer opnieuw beleefd en meegeleefd. Kortom, genoten van alles wat ermee verband houdt. Dat de winnaar van de in 1963 gehouden tocht onttroond zou wor­den, stond al bij voorbaat vast, want de omstandigheden waaronder toen moest worden gereden, waren heel wat slechter dan nu. De winnaar van toen was Reinier Paping, de winnaar van nu werd Evert van Benthem, 26 jaar oud, veehouder van beroep en woonachtig in Sint-Jansklooster (Overijssel). Hij legde het traject af in de recordtijd van 6 uur, 47 min. en 44 sec. Groot respect dus, maar niet minder voor die drie andere finalisten, die bijna gelijktijdig eindigden, t.w. H. Ruitenberg, J. Niesten en J. Kooiman.

Ik vermeld dit met opzet omdat de naam van de winnaar op ieders lippen ligt, maar die drie makkers, daarvan zijn de namen gauw vergeten... En dan al die anderen,teveel om op te noemen, want in dit werk volgt geen uitvoerig verslag, daarover zullen straks nog vele boekwerken verschijnen.

Ondanks alle sombere voorspellingen is men erin geslaagd om deze Elfstedentocht vrijwel vlekkeloos te laten verlopen en ook het publiek hield zich voorbeeldig. Maar toen omstreeks 21 uur de 29-jarige Fokke Jager uit Heeren­veen bij Wier in een wak reed, was het onmiddellijk afge­lopen met de pret. En dat was maar goed ook! Het is één van de weinig incidenten die zich hebben voorgedaan.

Wat me ook bijzonder trof is het feit dat mijn achterneef, Bert-Jan Grootes, nu de eerste in onze familie is, die na mij een Elfstedenkruis heeft veroverd, daarmee heb ik hem van harte gefeliciteerd. Een andere voor ons bekende, was de Westzaner Jan Kuyt Jr., die eveneens de tocht uitreed in tegenstelling tot Klaas Swart,  zoon van mijn overleden vriend J.J. Swart, die pas om 9 uur kon starten en daardoor niet verder kwam dan Franeker. Nog een uitzondering maak ik voor N. Bodifée uit Zaandam, de enige Zaankanter die de wedstrijd uitreed in de prima tijd van 7 uur, 48 min. en 12 sec. Hij maakte deel uit van de Schaatstrainingsgroep Zaanstreek onder leiding van J. Post, die met ca. 30 man de tocht hebben uitgereden.

FINISH VAN DE 13e ELFSTEDENTOCHT  1985
Stimulerend moet ook het enorme enthousiasme van het publiek op de rijders zijn overgekomen, dat is niet onder woorden te brengen zulk een enthousiasme ziet men alleen bij de Elfstedentocht, dit werkelijk unieke ijsfestijn, enig in de wereld. En daarom: alle hulde voor het bestuur van de 'Vereeniging de Friese Elfsteden'. Ondanks sombere voorspellingen en kritiek,is deze Elfstedentocht schitterend geslaagd. De officiële cijfers van deelname en al diegenen die een Elfstedenkruis veroverden, luiden als volgt:

  Aantal deelnemers Volbracht
Tocht 16.182 13.311
Wedstrijd 277  224
Totaal 16.459  13.535

Ruim 82% geslaagd! Dat is een formidabel aantal en we moeten ver in de geschiedenis teruggaan (1942) om dit percentage te vinden! Snelste vrouw was de 37-jarige Lenile van der Hoorn-Langelaan, die slechts 47 minuten na de winnaar de finish bereikte. Al met al een dag om nooit te vergeten, ook voor het publiek dat zich fantastisch aan de regels heeft gehouden. Maar vermoedelijk hebben wij voor de televisie er meer van gezien dan zij, die op een bepaald punt langs de route stonden. Dat heeft Nico Scheepmaker goed onder woorden gebracht want hij stelde het als volgt:
JE MOET ERBIJ GEWEEST ZIJN OM HET TE HEBBEN MEEGEMAAKT MAAR JE MOET VOOR DE T.V.HEBBEN GEZETEN OM HET GEZIEN TE HEBBEN!
En daar laat ik het dan bij.

Vrijdag 22 februari
De vorst is voorbij en de Elfstedentocht is dus nét op tijd gehouden!! De kranten van vandaag staan natuurlijk vol van de gebeurtenis­sen tijdens de gisteren gehouden Elfstedentocht. Ook buitenlandse kranten zijn enthousiast met hun commentaar al begrijpen ze in het buitenland niet helemaal wat een Elfstedentocht voor de Nederlander betekent!

Uit NRC/Handelsblad van 22 (?) citeer ik iets over die buiten­landse pers want het is té mooi om het niet te vermelden:
'Een Amerikaanse free-lance journalist uit New York kwam met de opdracht een sfeerverhaal op te tekenen van de tocht voor het trendvolgende maandblad Outside. Als enige Amerikaan, en als enige met hockeyschaatsen(!), begon hij aan de tocht. Hij hield het veertig kilometer vol. De Amerikaan viel vooral het vrijwel ontbreken van enige commercie op. Ook verbaasde hij zich over de gevorderde leeftijd van veel deelnemers'.

'Het bericht op de BBC t.v. toonde mooie luchtopnamen en zag kans binnen een halve minuut alle gegevens die ter zake deden te vermelden,met inbegrip van het ontstaan van de tocht en de lengte meer dan 130 mijl'.

'De nieuwspresentator van het tweede televisienet in Frankrijk is er gisteravond in geslaagd het voor de Franse tong zeer moeilijke woord  'Elfstedentocht' goed uit te spreken, al was het met een licht Vlaams accent. In het korte verslag werd hoofdzakelijk de wilde start getoond met daarna een paar beelden van schaatsers die elkaar in grote haast verdringen bij de controle­posten. '

'Van de dagbladen besteedt Liberation het meest aandacht aan het evenement. Het wijdt er een vrij volledige beschrijving aan over twee bladzijden. 'De orgastische schreeuw die weerkaatst op het glimmende ijs roept de enorme zucht' van verlichting op die 22 jaar was ingehouden'!! Aldus de beschrijving van de start. Zowel het sportieve karakter als de enorme televisieverslaggeving over de tocht worden vergeleken met de Tour de France'.

Tot zover deze citaten. Natuurlijk is er nog veel meer maar dat zou al te uitvoerig worden! Alle kranten,betrekking hebbend op de tocht,worden door mij zorg­vuldig bewaard en in m'n verzameling opgeborgen. Wat een ge luk, dat van verder uitstel van de tocht geen sprake is geweest want vandaag dooit het flink, de hemel is bewolkt en er valt af en toe wat motregen,vrijwel geen wind,de temperatuur is gestegen tot 4 graden boven 't vriespunt. Volgens de laatste weerberichten alleen 's nachts nog een paar graden vorst maar overdag: dik boven ‘t vriespunt!
Van de na-oorlogse winters komt deze winter(tot heden) op de 5e plaats. Dit meldde Harry Otten in het televisiejournaal van heden­avond, 22.30 uur!

23 februari
DOORGAANDE DOOI. Zuid/zuidwesten wind met lichte regen  en een zwaar bewolkte hemel. Het is afgelopen met de vorst en, hoewel het ijs nog lang niet verdwenen is, kunnen we de schaatsen wel gaan invetten. Maar ik ben dankbaar dat ik ook in deze winter de schaatsen nog weer eens kon onderbinden. We zouden bijna vergeten te vermelden dat de winter in grote delen van Europa veel strenger is geweest dan hier. In Zweden is de huidige winter zelfs de strengste sinds 1772!

23/24 februari
Het laatste grote schaatsgebeuren van dit seizoen vond in dit weekend plaats in Heerenveen: Wereldkampioenschappen sprinters over 500 en 1000 meter. Ditmaal geen Nederlanders op de eerste plaatsen, winnaar bij de heren werd de Rus Zjeletsovski en bij de dames was dit Chr. Rothenburger (DDR). Snelste tijd van de Rus: 500m 37.91 en op de 1.500m:1.14.30. Bij de dames resp.41.30 en 1.22.74. Beste Nederlanders waren Vergeer en v.d.Duim, resp.7e en 8e. Er waren maar liefst 15.000 bezoekers; schaatsen blijft een zeer populaire sport! Verder is het vandaag (zondag) de eerste voorjaarsdag, prachtig weer, heldere hemel en zuidzuidwesten wind, de temperatuur steeg tot + 10 C.! Maar het ijs is nog lang niet verdwenen, droge lucht, geen regen en ook geen harde wind,zorgen ervoor dat het nog lang blijft liggen.

Maandag 25 februari
Nog steeds zie ik jongens over het ijs lopen terwijl de tempera­tuur toch +7 of 8 C. bedraagt.
In de afgelopen nacht heeft het mogelijk nog één graad gevroren, er ontstond zware mist, die vanochtend is verdwenen.

27 februari
Blijkbaar was er gisteren weinig te vermelden want ik heb die dag overgeslagen; vandaag zijn er helaas weer vele ongelukken gebeurd waarbij ook gewonden vielen. 300 auto's waren erbij betrokken. Volgens de politie werd er bij zware mist niet alleen te hard gereden maar ook te weinig af­stand gehouden en voerde men soms geen licht….  Lengte van de files was meer dan 100 kilometer.

Een voorts nog een heel apart bericht uit Friesland,welk bericht ik letterlijk overneem uit 'De Zaanlander' van 27 februari:
'Leeuwarden. De enorme berg schoenen, jassen, tassen en aanverwan­te artikelen, die na de Elfstedentocht in de Frieslandhal is blijven liggen, is gisteren in de vuilverbranding in Leeuwarden vernietigd. Tot maandagavond 10 uur hadden de schaatsers de gelegenheid hun spullen op te halen. Aanvankelijk lag het in de bedoeling de niet afgehaalde spullen aan het Polen-comité te schenken of naar Ethiopië te sturen. Enkele leden van het Polen-comité zagen echter van deze schenking af omdat het te lang zou duren de schoenen uit te zoeken. Boven­dien bleken de restanten niet de moeite waard. Er zijn gisteren in totaal vijf containers met naar schatting vijfduizend paar schoenen en andere goederen uit de Frieslandhal afgevoerd.’
Tot zover dit bericht. Ook hier maar geen commentaar. Ik weet wél zeker, dat iets dergelijks op vroegere Elfstedentochten na afloop niet is voorgekomen!

28 februari
Het blijft koud weer met een temperatuur van ca. 3 graden boven nul,er ligt nog steeds ijs. De Zaan is weer goed bevaarbaar. In NRC/Handelsblad van vandaag lees ik dat de Elfstedentocht zal leiden tot midzomerklunen in Joure. Men wil er een kluunwedstrijd van maken en er zal een parcours worden uitgezet van mogelijk over vijfhonderd meter in de Midstraat. Dit parcours moet door de deelnemers in schaatskleding worden afgelegd... Waar een Elfstedentocht al niet goed voor is!

En verder sluiten we op deze laatste dag van de maand de zgn. klimatologische wintermaanden (december, januari en februari) weer af. Resteert nog voor mij de maand maart, die ik altijd in mijn winteraantekeningen betrek en in welke maand we vaak hebben geschaatst. Dus maart hoort erbij!

De winter van 1984/85, maart

1 maart
De maand zet in met koud weer en oostenwind, lichte mist en de temperatuur is maar een paar graden boven 't vriespunt. Vanochtend reed ik langs de Nauernase vaart en deze lag nog geheel dicht, het binnenveld eveneens. En zolang dat ijs niet  verdwi jnt, zet ik mijn aantekeningen voort. Ook in het IJsselmeer ligt nog veel vast ijs, hier en daar gaat het ijs kruien, een veel voorkomend verschijnsel op het IJsselmeer.

Zondag 3 maart
In 1929 was dit de laatste ijszondag toen duizenden mensen naar de Gouwzee en Marken gingen, zowel per auto als op de schaats. In Zaandijk waren vijfduizend toeschouwers getuige van grote natio­nale schaatswedstrijden op het zgn. Zaandijker Wijd. Nu waait er een harde zuidwesten wind en binnen enkele dagen zullen de meeste sporen van deze winter zijn uitgewist.
Voorts is in Skandinavie de vorst teruggekeerd. 'De vorstgrens zal zich een aantal dagen boven Denemarken ophouden', schrijft de krant.  Maar hier komt het er niet van en dat is maar goed ook. We hebben ons portie koude meer dan voldoende gehad.

4 en 5 maart
Vandaag eindig ik dan (voorlopig?) mijn dagelijkse winternotities want  nu  is praktisch al het ijs verdwenen, het IJsselmeer uit­gezonderd. Dat het ditmaal lang duurde  bewijst  nog een foto uit NRC/Handels­blad dd.5 maart waarbij melding gemaakt wordt van de redding van een Amsterdamse tiener die nog probeerde over het ijs van de Wittenburgergracht te lopen maar er prompt doorheen zakte en door omstanders gered kon worden.

Dezer dagen verschijnen ook weer artikelen over Evert van Benthem de 26-jarige veehouder uit Sint Jansklooster, winnaar van de Elf­stedentocht en opvolger van Reinier Paping. Van Benthem heeft zich enorm populair gemaakt,wat te begrijpen is. Mede op advies van zijn trainer/begeleider Jeen van den Berg, heeft hij zich nu onder contract gesteld van het sportpromotie­bureau van Frank van den Wall Bake. Zo zijn er voor hem al ongeveer 25 afspraken geboekt, zoals het openen van winkels, een startschot lossen, een prijsuitreiken, een gezellige avond openen, het aanzitten van een diner enz enz. Van Benthem hoeft zijn boerderij niet op te geven (dat zou hij ook nooit doen!) maar het moet mogelijk zijn dat hij per jaar 50.000 tot 100.000 gulden kan verdienen…. Zijn koeien werden inmiddels bedacht met een container diepgevro­ren sperma van zwartbont stieren ter inseminatie; een geschenk ter waarde van enkele duizenden guldens! (gegevens uit NRC/Handelsblad d.d. 2 maart '85)

6 tot 8 maart
Het blijft mistig weer met weinig wind en 's nachts vriest het nog een paar graden zodat 's morgens gladheid optreedt maar het verkeer houdt er nu wel terdege rekening mee! Op 6 maart wordt het ijsbreekverbod in de Nauernase vaart opge­heven. (Zaanlander dd.6 maart).

15 maart
Vanochtend een paar zware sneeuwbuien, alles zag weer wit maar de sneeuw dooit toch snel weg. Vanavond zal de temperatuur wel weer onder 't vriespunt dalen.

Zondag 17 maart
Lichte vorst, wind oostelijk, weersverwachting tot - 3 C. vorst. In het zuiden van het land zware sneeuwbuien, er ligt daar 10 cm sneeuw.

18  maart
Het heeft tot - 4 C. gevroren en in de sloten ligt weer ijs waar de eenden op kunnen staan.
Koude oostenwind maar wel veel zon en het blijft droog weer. Vliegveld Eelde noteerde vandaag een ijsdag.

19 maart
Behoorlijk koud voor de tijd van 't jaar, ook in de afgelopen nacht vroor het  - 4 C. met een stevige oostenwind, overdag. De temperatuur komt nauwelijks iets boven 't vriespunt en de hemel blijft bewolkt. Na 12 uur is hier vrijwel de gehele mid­dag motsneeuw gevallen die gelukkig niet bleef liggen.

20 maart
Zware sneeuwbuien in de nacht en ochtend, vanmorgen een volkomen witte wereld maar de sneeuw dooit in de loop van de dag weg. Nog steeds oostelijke wind en een bewolkte hemel. Temperatuur hoogstens; + 4 C. Een slecht begin van de lente…

Donderdag 21 maart
Toch, Lente vandaag!

Vanochtend al volop zonneschijn en zuidoosten wind. Nu stijgt de thermometer snel tot + 8 C. zodat ik op deze datum mijn winteraantekeningen wel kan beëindigen.

Werkelijk  echt  streng  is deze winter niet geweest, daarvoor moeten we teruggaan tot 1963 toen was er sprake van een werkelijk Grote Winter (Grand Hiver) maar we bewaren wél aan  deze  winter de meest prettige herinneringen omdat er een Elfstedentocht kon plaatsvinden waar iedere schaatsliefheb­ber naar verlangde. Een verlangen, wat eindelijk kon worden ingelost. En we zullen maar hopen dat het niet opnieuw 22 jaar zal duren alvorens wéér eens een Elfstedentocht zal worden gehouden!

Bovenkant van de pagina