Zaanstreek

De Zaanstreek is vanouds een waterrijk gebied. Om de centraal gelegen Zaan is in de vorige eeuw veel bebouwing ontstaan. Daarbuiten liggen de oude polders Oostzanerveld, Westzanerveld, Guisveld en de Krommenieër Woudpolder, die alle nog in een oude onverkavelde staat verkeren met veel brede sloten en vaarten. Nog verder verwijderd van de Zaan liggen in het westen meer recent verkavelde polders rondom Assendelft en richting Uitgeest. In het noordwesten zijn er ook nog het Uitgeester- en het Alkmaardermeer. Al met al is er voor de schaatser veel afwisseling.

Molen- en Merentocht der Zaansche VVV

De oudste Zaanse schaatstoertocht is tevens de meest spraakmakende. Juist in de tijd dat de organisatie van toertochten tot het monopolie van de IJsbond Hollands Noorderkwartier (IJHN) moest gaan behoren, organiseerde de Zaansche Vereniging Voor Vreemdelingenverkeer op 14 januari 1940 - zeer tegen de zin van de IJHN - een toertocht door de Zaanstreek.

De Zaansche VVV had bijna honderd personen in touw om alles in goede banen te leiden. De vrijwillige reddingsbrigade bijvoorbeeld hield de zwakke punten van de baan in de gaten. Ook de politiekorpsen van Zaandam en Krommenie waren in de organisatie betrokken.

Het doorgaan van de eerste Zaansche VVV Molentocht hing ’s morgens aan een zijden draadje. Mist maakte een tocht van 50 kilometer eigenlijk onverantwoord. De enorme belangstelling - naast 1000 Zaankanters en 700 Amsterdammers meldden zich 2000 schaatsers uit het gehele land ’s morgens in Zaandam - liet de organisatie geen andere keus dan de tocht door te laten gaan.

Twee weken later, op 28 januari 1940, was er de 2e Zaansche Molentocht.
Tijdens de volgende winter in 1941 stond de Zaansche Molentocht, onder de namen 3e Molen- en Merentocht Zaansche VVV op 12 januari en 4e Molens- en Merentocht der Zaansche VVV op 2 februari, opnieuw op het programma.

Voor de 1e en 2e tocht werd dezelfde medaille gebruikt. Alleen werd op de achterkant de datum aangepast. Op deze medaille is de pelmolen De Grootvorst afgebeeld. Aan de schaatsers die de Zaansche Molentocht op 28 januari 1940 voor de tweede keer reden werd een speciale speld uitgereikt bestaande uit een kroon (‘de kroon op het werk’) met een 2 daarboven. De medaille van 12 januari 1941 toont een viertal industriemolens, terwijl op de medaille van 2 febrauri 1941 de paltrok (houtzaagmolen) De Poelenburg staat (de huidige Gekroonde Poelenburg aan de Zaanse Schans).

Krommenie

Ook in Krommenie wilde men al in 1940 een schaatstocht organiseren. De tocht was gepland op zondag 28 januari 1940 onder de naam Sterrit naar Krommenie. Organisator ijsclub Nova Zembla moest de tocht helaas afgelasten. Door sneeuwval waren de uitgezette banen on- begaanbaar geworden. De tocht die wel doorging op deze dag was de 2e Molentocht door de Zaanse VVV.

In de volgende winter, op zondag 12 januari 1941, volgde de Ronde van Krommenie. Een ronde van 13 kilometer moest drie keer worden afgelegd.

Ten tijde van de Ronde van Krommenie had Krommenie 3 ijsclubs: De in 1877 opgerichte IJs- en Feestclub (Krommenie- Noord), de uit 1901 stammende Burger IJsclub (Krommenie- Zuid, geen lid van de IJHN) en de in 1929 opgerichte ijsclub Nova Zembla. In 1947 fuseerden de drie clubs tot Burger IJs- en Feestclub Nova Zembla. In 1968 gaat ‘Nova Zembla’ op in ijsclub Klein Maar Dapper uit Krommeniedijk.

Assendelft

Tussen 23 februari 1947 en 15 december 1968 organiseerde de Zuider IJsclub achtereenvolgens de Vijfdorpentocht, de 12 Dorpen- en Merentocht, de Prestatietoertocht door de gemeente Assendelft, de Streektocht door de Zaanstreek, de Zaanse Poldertocht en de Bannetocht Assendelft.

Prestatietoertocht door de gemeente Assendelft
De Zuider IJsclub organiseerde op zondag 31 januari 1954 haar eerste eigen toertocht, de “Prestatietoertocht door de gemeente Assendelft”. Er waren plannen voor twee tochten: één met een lengte van 20 kilometer door Assendelft en één van 30 kilometer, die ook langs Westzaan en Wormerveer zou gaan. Gelet op de hiernaast afgebeelde stempelkaart is het de 20-kilometertocht geworden. Het aantal deelnemers bedroeg slechts 103.

Streektocht door de Zaanstreek
Een week na de Prestatietoertocht door de gemeente Assendelft, op zondag 7 februari 1954, organiseerde de Zuider IJsclub een Streektocht door de Zaanstreek samen met ijsclub Klein Maar Dapper uit Krommeniedijk (zie stempelkaart hiernaast).

Meer dan 1000 deelnemers volbrachten de tocht met een lengte van 30 of 65 kilometer. Men kon inschrijven en starten in Assendelft en Krommeniedijk.

De route vanuit Assendelft was als volgt: via de Kaayk, de Ham, het Binnenmeer, het Zwanenmeer, de Boerensluis en molen De Woudaap naar de Indijk in Krommeniedijk. Startend in Krommendiedijk kwam men als volgt in Assendelft: Nauernasche Vaart, Watering, molen De Schoolmeester, Westzanerdijk, Horn, Langesloot tot de Noorder IJ- en Zeedijk en Vliet naar de ijsbaan van de Zuider IJsclub.

Zaanse Poldertocht
Na het tijdperk van de Dorpentochten door de IJHN, de laatste werd op 26 december 1962 verreden, heeft de Zuider IJsclub nog enkele tochten door de Zaanse polders georganiseerd. Op zaterdag 2 maart 1963 startten 800 schaatsers op de Zuiderdelft in Assendelft voor een toertocht door de Zuider IJsclub. Deze Zaanse Poldertocht van 40 kilometer (eenmaal rond) ging van Assendelft naar en door het Guis- en Westzanerveld. Op zondag 3 maart gingen er 1200 deelnemers van start voor dezelfde tocht.

Er zijn goudkleurige en zilverkleurige medailles uitgereikt Op de achterkant van de medaille staat “40 km” òf “80 km”. De tocht kon namelijk ook tweemaal worden afgelegd.

Bannetocht Assendelft

Op zondag 16 januari 1966 orga- niseerde de Zuider IJsclub een zogenaamde Bannetocht over 20 kilometer (eenmaal rond) door het Assendelverveld. Hieraan namen 1800 schaatsers deel. Op zondag 15 december 1968 organiseerde de Zuider ijsclub samen met Noordpool, de andere IJsclub uit Assendelft, nogmaals een Bannetocht. De tocht was 25 kilometer lang (eenmaal rond) en werd door 1100 schaatsers gereden.

Molen en Merentocht

In februari 1956 organiseerden ijsclub Klein Maar Dapper (KMD) uit Krommeniedijk en Burger IJsclub Nova Zembla uit Krommenie tweemaal een Molen en Merentocht.

Op 19 februari 1978 waren er twee Molen en Merentochten: De naburige ijsclubs van Akersloot en Limmen hadden op die dag ook een tocht met de naam Molen- en Merentocht georganiseerd. Eerder, op 16 januari 1966, hadden Akersloot en Limmen al eens een Meren- en Molentocht (let op de volgorde) georganiseerd.
De Molen en Merentocht van Krommeniedijk en Uitgeest is een tamelijk afwisselende tocht met meertjes, poldersloten en vaarten met rietboorden. De lengte van de tocht is 20 kilometer. Deze afstand kan een- tot vijfmaal worden afgelegd.

Op de medaille van de Molen- en Merentocht is bijna altijd de Broekermolen bij Uitgeest afgebeeld. Eén van de weinige uitzonderingen vormen de medailles van de (drie) tochten in 1980. De medailles van 1980 laten een walvis zien met de tekst CROMMENIEDIJCK als hommage aan de vroegere walvisvaart. Krommeniedijk vierde dat jaar haar 700-jarige bestaan. Op 20 januari 1980 reden plusminus 200 Krommeniedijkers in oude dracht en veelal op oude houten schaatsen de tocht. Als herinnering werd op de achterkant van de medaille een speciale tekst afgebeeld.

In 16 winters zijn de volgende Molen en Merentochten verreden.

Op 4 februari 1996 en 5 januari 1997 werd er ook een wedstrijdtocht verreden. De twee wedstrijdtochten zijn niet meegeteld in het totaal. Een wel heel bijzondere wedstrijd was de 100-kilometermarathon om de Gouden Schaats op het Uitgeestermeer op 22 februari 1996 door IJsclub Uitgeest.

Onderstaand een overzicht van de medailles van de Molen en Merentocht. Alleen als de lengte van één ronde afwijkt van 20 kilometer wordt deze vermeld. Dat komt alleen in de beginjaren en op 20 januari 1985 voor.

De medaille van de Molen- en Merentocht van 23 februari 1963 (niet afgebeeld) ziet er net zo uit als de medaille van de tocht op 26 februari 1956, alleen worden de datum en de naam van de organiserende ijsclubs (“IJSVER.K.M.D.KR.DIJK” en “IJSVER.UITGEEST”) op de voorkant vermeld.

Vanaf 1986 worden afstand en datum op de achterkant van de medaille afgebeeld. Ook het gebruik van één medaille voor twee of meer tochten vindt meer en meer ingang. In de winter 1986-1987 bijvoorbeeld werd voor alle tochten - zes in totaal - één medaille gebruikt.

Na de winter 1986-1987 werden (overgebleven?) medailles gebruikt uit de drie voorgaande schaatswinters.
Io 23 februari 1994 werd voor het eerst een medaille met een neutrale afbeelding gebruikt. Tevens werd vanaf 23 februari 1994 het lint geintroduceerd voor het aangeven van de datum en de afstand.

Bannetocht Westzaan

De Bannetocht Westzaan, niet te verwarren met de Bannetocht rond Jisp, is een tocht van plusminus 15 kilometer door het prachtige onverkavelde veenweidegebied aan weerskanten van het langgerekte Westzaan. Start en finish zijn op de ijsbaan naast het clubhuis en schaatsmuseum van de organiserende IJsclub Lambert Melisz uit Westzaan.
De eerste Bannetocht werd verreden op 11 februari 1979.

De kerngroep Zaanstreek heeft waarschijnlijk al op 2 februari 1979 een tocht bij Westzaan georganiseerd. De kerngroep Zaanstreek had overigens al eens eerder een toertocht georganiseerd in het Westzaanse, namelijk op 21 februari 1978.

De medaille links is van de tocht, die de kerngroep Zaanstreek organiseerde op 21 februari 1978 (op een stickertje op de achterkant staat “ZAANSTREEK 21 FEB. 1978”). De kerngroep Zaanstreek noemde de toertochten, die zij organiseerde Kleine Molentochten. De medaille rechts is in het schaatsmuseum van Lambert Melisz geregistreerd als Molentocht door de S.G. Zaanstreek Noord. Op de achterkant van de medaille is “1985” ingekrast.

In totaal zijn er 30 Bannetochten door Lambert Melisz georganiseerd: Aan een Bannetocht van Lambert Melisz. nemen gemiddeld enkele honderden schaatsers deel.

De medailles van de Bannetocht Westzaan zien er tot en met de winter van 1987 alle als volgt uit.

De medailles zijn goudkleurig of zilverkleurig. Op de achterkant staat “TOERTOCHT” (t/m 27 december 1981) òf “BANNETOCHT” (vanaf 17 januari 1982), de datum en de afstand. In de winter 1981-1982 staat er “75 J.JUB.L.M. TOERTOCHT” òf “75 J.JUB.L.M. BANNETOCHT” op de achterkant van de medailles.

Vanaf de winter van 1991 wordt aan de deelnemers die de Bannetocht uitrijden één van de volgende medailles uitgereikt. De afbeelding op de medaille van de Bannetocht is een hommage aan de lokale held Lambert Meliszoon, een Westzaanse jongen, die in de Spaanse tijd zijn moeder op een duwslee in veiligheid zou hebben weten te brengen. Op de medaille van alle tochten komt dit tafereeltje terug. De ijsclub is deze afbeelding vanaf de allereerste tocht op 11 februari 1979 trouw gebleven. De enige verandering is de ronde vorm van de medaille vanaf 1991. Tevens worden vanaf 1991 naam, datum en afstand vermeld op het lintje of lint aan de medaille en niet meer op de achterkant van de medaille.

Nauernasche Vaarttocht

Op 13 januari 1985 kon men in Nauerna of bij de watertoren op de grens van Assendelft en Westzaan starten voor een tocht over de Nauernasche Vaart van 10, 20, 30, 40 of 50 kilometer (5 kilometer heen, 5 kilometer terug). Plusminus 800 schaatsers namen deel aan deze tocht.
Op het lintje (dat hier ontbreekt) staat “prestatietocht ijsclub “DAVOS” NAUERNA 10 t./m. 50 Km. 13 jan. 1985”.

Guisveldtocht

Het Guisveld is de polder die ligt ingeklemd tussen de Nauernasche vaart en Wormerveer.
De tocht door het Guisveld is ontstaan in de strenge winter van 1985. De route had aanvankelijk een lengte van 15 kilometer, in de jaren negentig is hij ingekort tot 10 kilometer.
De tocht kan meer dan eenmaal rond worden gereden en trekt gemiddeld enkele honderden deelnemers. De Guisveldtocht van 21 januari 1987 vormt hierop een uitzondering met slechts 66 deelnemers.

Hieronder twee medailles van de Guisveldtocht

Delft-Reeftocht

Op 17 en 18 januari 1987 organiseerde Davos, de Nauernasche ijsclub, samen met de ijsclub van Assendelft de Delft-Reeftocht over 20, 40 en 60 kilometer. De Delft en de Reef zijn vaarten in de buurt. Beide tochten trokken samen plusminus 700 deel- nemers.

De Delft-Reeftocht kan worden beschouwd als de voorloper van de Toertocht rondom de watertoren, die overigens pas in 1996 voor het eerst op de schaatsagenda zou staan.

Toertocht rondom de watertoren

De Toertocht rondom de watertoren kreeg haar naam omdat de watertoren op de grens van Assendelft en Westzaan een gezichtsbepalend middelpunt in de route vormde.

Op 6 januari 1996 werd de tocht, met een lengte van 45 kilometer, voor het eerst verreden. Daarna is de tocht nog een aantal keren (min. 5x) verreden. De Toertocht rondom de watertoren trok gemiddeld 300 betalende deelnemers.

Aan de deelnemers die de Toertocht rondom de watertoren uitreden, werd één van de hierboven afgebeelde medailles uitgereikt. De datum staat op een stickertje, dat op de achterkant is geplakt.

Onbekende schaatstocht Zaanstreek

Schaatstocht in de Zaanstreek waarover nog niets bekend is.