Artikel 'Polychrome tegels met schaatsers'

Kouwe Drukte nummer 14, april 2002, bladzijde 16 en 17

Auteur Minne Nieuwhof

De meeste antieke wandtegels zijn blauw of paars van kleur. Dat is niet altijd zo geweest. Zoals ik in één van mijn eerste artikeltjes over tegels met winterlandschappen en schaatsers -- hoe lang al weer geleden -- vertelde dateert de productie van de eerste tegels in Nederland uit het eind van de 16^de eeuw. Door de turbulente politieke situatie in de zuidelijke Nederlanden weken toen veel Antwerpse plateelbakkers naar het noorden uit. Natuurlijk met de bedoeling om, als het even kon in ons land hun oude ambacht voort te zetten. En dat hield in dat ze tegels en ook schotels gingen maken op de wijze zoals ze dat gewend waren. Ze pasten daarbij de zogenaamde majolicatechniek toe. De tegel of schotel werd een keer gebakken, daarna geglazuurd met tinglazuur en beschilderd en vervolgens voor de tweede keer gebakken. Het decor bestond vaak uit een veelkleurig (polychroom) ornamentaal patroon.

Al gauw gingen ze evenwel ook tegels maken met typisch Nederlandse motieven zoals dieren, bloemen en figuren, maar nog wel met een meerkleurige schildering. Maar het duurde niet lang of men ging over op tegels met monochrome decors, zoals blauw en paars. Je kunt je voorstellen dat die vroege polychrome tegels bij verzamelaars erg gewild zijn. En zeker wanneer daar een motief op staat dat je speciale interesse heeft, zoals schaatsers. Ik heb al eens in Kouwe Drukte gevraagd om mij op polychrome tegels met dit onderwerp te attenderen, maar ik heb daarop geen reacties gekregen. Dat geeft wel aan hoe zeldzaam deze tegels zijn. Maar gelukkig heb ik ook een netwerk - om dit moderne woord maar eens te gebruiken - in tegelkringen. Het is mij gelukt een tweetal polychrome tegels met schaatsers op te sporen. Verder ben ik zelf in het gelukkige bezit van de ziel van een vroeg 17^de eeuwse majolicaschotel. Over dit edele drietal gaan we het zogenaamde Franse lelie als hoekvulling. Alleen de lelies zijn gekleurd. De schaatser zelf is blauw geschilderd. Afgaande op de charmante houding, het ingesnoerde jakje en het hoedje zou je haast zeggen dat we te maken hebben met een kittige vertegenwoordiger van het zogenaamd zwakke geslacht. Het pietje op de nog bladerloze struik zou er op kunnen wijzen dat het voorjaar nadert.

Zoals bij veel oude schilderijen ga je je afvragen of achter de voorstelling op deze tegel een diepere symboliek schuil gaat. Probeert zij mee door het zingende vogeltje de aandacht van de andere kunne te trekken? Het manvolk zij evenwel gewaarschuwd. In haar rechterhand houdt zij niet de gebruikelijke schaatsstok, maar een stokje dat nogal bedreigend overkomt. En zij heeft een soort kuitbroek aan, wat in die tijd zeer ongebruikelijk was. Duidt dit op een vrouw die de broek aan heeft, dus op iemand die de baas wil zijn ? Of is mijn fantasie op hol geslagen? De tweede tegel is eveneens een vroeg 17de eeuwse tegel. Ook met een soort Franse lelie in de hoeken. In tegenstelling met de vorige tegel is de tegel helemaal blauw, alleen de schaatser is polychroom geschilderd. Deze is in een gekarteld kwadraat geplaatst. De figuur is traditioneel geschilderd met een schaatsstok over het schouder en met een paar duidelijke krulschaatsen onder de voeten. Bij zo’n leuke zeldzame tegel neem je een kleine beschadiging graag op de koop toe.

Tenslotte mijn ziel, ik bedoel mijn majolicaschotel. Dit soort vondsten komt vaak uit de grond. Ik kocht de schotel bij iemand in Amsterdam en sluit niet uit dat die daar ook gevonden is. Misschien wel in een 17de eeuwse beerput, een rijke bron van vondsten uit deze periode. Dergelijke schotels zijn haast altijd zwaar beschadigd. De enkele gave majolicaschotels die er nog zijn kosten tienduizenden guldens.Van mijn exemplaar is de ziel zo goed als gaaf en dat is al heel wat. De schaatser is weer helemaal blauw. Alleen één van de cirkelbanden is geel en een belendende cirkelband donkerpaars. De persoon is niet enerverend en lijkt veel op de schaatsers die we op tegels tegenkomen: een figuur met een breed gerande hoed, een schaatsstok over het (of is het de) schouder, met een soort kuitbroek aan en een paar schaatsen onder die in dit geval niet duidelijk bij een bepaald type zijn in te delen. Misschien kunt U dit wel.