Artikel 'Valse tegels met schaatsers'

Kouwe Drukte nummer 18, september 2003, bladzijde 32 en 33

Auteur Minne Nieuwhof

In het begin van de 17de eeuw zijn in Nederland veel zogenaamde cirkeltegels gemaakt. Meestal zijn deze meerkleurig. De voorstellingen op deze tegels zijn erg divers. Er komen bijvoorbeeld cirkeltegels voor met alle mogelijke soorten dieren. Maar ook tegels met figuren, zoals fraai geschilderde krijgslieden. Deze tegels zijn door verzamelaars erg gezocht, maar vrij zeldzaam.

Wordt zo’n tegel aangeboden dan moet je diep in de buidel tasten. Natuurlijk hoop je als iemand die geïnteresseerd is in schaatsen ooit nog eens zo’n tegel met een heuse schaatser op de kop te tikken en dan voor een leuk prijsje. Ondenkbaar! Maar toch .je weet het nooit!

En dat ondenkbare overkwam een vriend uit Poolsterkringen. (Afb.1) toont zijn aanwinst. De vraag rees meteen of het wel een echte zou zijn.Om daarover zekerheid te krijgen bracht hij een bezoekje aan het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo. Dat is de plaats waar de deskundigheid aanwezig is om daarover een uitspraak te doen. De tegel werd door enkele tegelexperts kritisch bekeken. Het viel op dat zij (waaronder mijn persoon) niet direct tot een uitspraak kwamen. De tegel heeft wat betreft de hoekvulling en de omlijsting alles van een vroeg 17de eeuwse cirkeltegel. De tegel is verder behoorlijk dik (1.2 cm) en heeft putjes in de hoeken, typische kenmerken van een 17de eeuwse tegel. Misschien is de hoekvulling wat te strak geschilderd.

Tenslotte concludeerden ze toch dat het toch een falsificatie betrof. En dat vooral op basis van het schaatsertje. Dat soort figuurtjes vind je nooit op vroege tegels met schaatsers. Kijk dat maar na in verschillende voorgaande nummers van KD waarin ik over dit onderwerp schreef. De schaatsers op die tegels zijn meestal zwierig geschilderd, zo uit het leven gegrepen. Het mannetje op onze cirkeltegel daarentegen is een stijf poppetje en geen schaatser!

Dat zie je toch zo. De tegelschilder zag wel kans de entourage voortreffelijk na te bootsen, maar ging voor de bijl bij het schilderen van de schaatser. Dat hadden jij, beste lezer, en (misschien) ik ook nog gekund. Dus een vervalsing! Dat kon je haast ook al afleiden uit het lage prijsje dat ons Poolsterlid er voor gaf.

Een soortgelijke situatie deed zich voor toen op internet in Engeland twee blauwe tegels met schaatsers werden aangeboden en een Poolsterlid mij vroeg of het 17de eeuwse tegels waren (afb.2 en 3). Opnieuw dikke tegels, met een ossenkop als hoekvulling. Door de tegelschilders is deze hoekvulling in de loop der eeuwen heel vaak gevarieerd. In “De Nederlandse Tegel” van Jan Pluis zijn er bijvoorbeeld 51 typen ossenkoppen afgebeeld. Er zijn wel enkele late ossenkoppen die lijken op de slappe ossenkoppen op de inmiddels al aangekochte tegels, maar helemaal identiek zijn ze niet.

En dan de schaatsers! Stijve figuurtjes die lijken op het mannetje op de cirkeltegel, vooral op het ene mannetje (kijk bijvoorbeeld eens naar de houding van zijn armen). We hebben ook hier weer te maken met een paar 20ste eeuwse tegels met kenmerken van 17de eeuwse tegels die de argeloze koper gemakkelijk op een dwaalspoor brengen. Deze tegels zijn aan de achterzijde altijd met wat cement besmeerd wat de indruk moet geven dat ze in de muur hebben gezeten, wat natuurlijk nooit het geval is. De verkoper van dit soort tegels weet meestal wel dat het hier 20ste eeuwse tegels betreft, anders zou hij wel een veel hogere prijs bedingen. De prijs die hiervoor gevraagd wordt ligt meestal bij de 25 euro en dan hoef je je niet direct bedrogen te voelen, als je je maar realiseert dat het 20ste eeuwse imitaties van 17de eeuwse tegels betreft. Het zou interessant zijn om er achter te komen waar dit soort tegels gemaakt wordt want ze duiken nogal eens op. Men zij dus gewaarschuwd!