Artikel 'Winterse taferelen op tegels'
Kouw Drukte nummer 2, april 1998, bladzijde 24 en 25
Auteur Minne Nieuwhof
Vanaf de 16e eeuw zijn in Nederland grote aantallen wandtegels gemaakt. Ze waren niet alleen bestemd voor de Nederlandse markt, maar werden ook veel geëxporteerd, zoals naar Duitsland, Engeland en Portugal. Ook het aantal typen tegels en afbeeldingen is enorm groot geweest. Er is bijna geen onderwerp te noemen of het is op tegels afgebeeld. Daarvan getuigt ook de in 1997 uitgekomen tegelpil van bijna 700 bladzijden van J. Pluis (De Nederlandse Tegel van 1570 tot 1930) waarin al die tegeltypen systematisch gerubriceerd en benoemd zijn. Eén ding hebben de meeste Nederlandse tegels wel gemeen, namelijk de afmeting van ca. 13 x 13 cm. De dikte van de tegels varieert wel, en is in de loop der jaren afgenomen van circa twee tot minder dan één centimeter. Een bezoek aan de interessante collectie tegels in het Nederlandse Tegelmuseum in Otterlo geeft een goede indruk van de grote verscheidenheid aan tegels .
Een uitgebreide serie tegels vormt de zogenaamde tafereeltegels. Hiertoe behoort een kleine groep tegels die de leden van de verzamelaarskring De Poolster vooral zal aanspreken. Dat zijn tegels met typisch Hollandse tafereeltjes met schaatsende figuren op het ijs, met op de achtergrond een landschap, vaak met huisjes, molens, torenspitsen en bruggetjes. Ze roepen een sfeer op die we gelukkig ook vandaag de dag nog goed kennen, wanneer de ijsgoden ons goed gezind zijn en jong en oud de ijzers onderbinden. Op de tegels zijn zwierende personen afgebeeld, al of niet een slee met kinderen of vracht voortduwend.
Deze gezellige tegeltjes zijn vooral in de 18e eeuw en begin 19e eeuw in verschillende tegelbakkerijen in Nederland gemaakt. Rotterdam, Amsterdam, Utrecht, Makkum en Harlingen waren belangrijke productiecentra, maar vaak kunnen we niet precies traceren waar de tegels vandaan komen. Doorgaans zijn ze blauw gekleurd, maar ook paars gekleurde tegels komen voor.
Naast de afbeelding kunnen ook de hoekvulling en de omlijsting verschillen. Voor het maken van de afbeelldingen werden zogenaamde "sponzen" gebruikt. Dat zijn afbeeldingen op papier ter grootte van een tegel, waarop de contourlijnen van de afbeelding doorgeprikt zijn. Deze werden op de tegel gelegd en met houtskoolpoeder bestoven. Zo ontstond als het ware een afdruk op de tegel. De tegelschilder kon nu eerst de lijnen met een fijn penseel natrekken en daarna de tekening inkleuren. Door nu dezelfde spons voor tegels met verschillende hoekvullingen en omlijstingen te gebruiken, krijg je dat op verschillende soorten tegels exact of bijna exact (de schilder permitteerde zich kleine nuances) dezelfde afbeelding voorkomt.
De tegel die is afgebeeld is een zogenaamd "achtkantje". Het is een mangaankleurige 18e-eeuwse tegel en waarschijnlijk in Rotterdam gemaakt. Een bijzonderheid zijn de engeltjes in de hoeken, iets wat je vrijwel nooit ziet.