Het wereldkampioenschap van 1895

zaterdag 23 en zondag 24 februari 1895

Auteur Ron Couwenhoven

*Jaap als dandy, gefotografeerd in Hamar*

Jaap Eden was al eind januari naar Hamar in Noorwegen gereisd om zich voor te bereiden op het wereldkampioenschap schaatsen, dat daar op 23 en 24 februari zou worden gehouden. Ook dit keer moesten de vier snelsten op de korte afstanden in extra finaleritten uitmaken wie de afstandswinnaar werd. Eén van zijn tegenstanders was Peter Sinnerud, de plaatselijke favoriet die een halve eeuw later talloze Nederlandse rijders op zijn beroemde boerderij Fjetre zou opleiden tot topschaatsers.

Het werd een weekend dat in de schaatswereld niet snel vergeten zou worden. Het Nieuws van den Dag meldde trots: 'Onze wakkere Haarlemsche schaatsenrijder Jaap Eden heeft te Hamar, in Noorwegen, het wereldkampioenschap voor schaatsen rijders gewonnen en zeer mooi gewonnen, want hij maakte zoowel voor de 1500 M. als voor de 10,000 M. een nieuw wereldrecord. Zooals men weet, was Eden reeds geruimen tijd geleden naar Hamar vertrokken, om zich daar voor de groote wedstrijden te oefenen. Zoo nu en dan kwam er eens bericht uit het hooge Noorden, en telkens bleek daaruit, dat de Noordsche rijders, die zich ook te Hamar oefenden, een groote snelheid hadden en dat o.a. een tot dusver weinig bekend rijder het wereldrecord over 500 meter van 47 sec. gebracht had op 46,3 sec. Intusschen, Eden was vol goeden moed, als goed sportman vertrouwend op zijn kracht en zijn taaiheid. En die goede verwachting is niet beschaamd Zaterdag begonnen de wedstrijden. Het weer was fraai, het ijs was zeer hard wat — blijkens de tijden — voor een snelle start minder bevorderlijk is. Den eersten dag werden de korte afstanden (500 en 1500 M.) gereden, benevens de 10,000 M. Den tweeden dag de 5000 en de beslissingswedstrijd over de korte afstanden van den vorigen dag.'

Wereldrecords op de 1500 meter en 10 kilometer
Jaap begon sterk en won gelijk de 500 meter in 48,5 seconden voor Manseth, van wie Het Nieuws van den Dag meldde dat dit 'vermoedelijk de onbekende rijder was die kort geleden over dezen afstand wereldrecord maakte.' Zijn tijd was 48,6 sec. Frederiksen was derde in 49 sec, en Sinnerud vierde in 49,8 sec.

Vervolgens verpulverde Eden het wereldrecord op de 1500 meter: 2.25,4. Het oude record werd een jaar eerder ook in Hamar gereden door de Noor Peter Oestland uit Trondheim. Hij schaatste de afstand toen in 2.28,6.

Zijn absolute topvorm toonde Jaap Eden op de 10.000 meter, die laat in de middag werd afgewerkt. Een jaar eerder had hij met 19.12,4 op de baan van Hamar ook al een wereldrecord gezet. Nu reed hij er niet minder dan 1 minuut en 16,4 seconden vanaf. Dat was de grootste recordverbetering ooit. Na 17 minuten en 56 seconden passeerde Jaap de finishlijn

Zijn tegenstander Peter Sinnerud reed 54 seconden langer over de tien kilometer. Terwijl Eden reed begon het te sneeuwen. Volgens het Haarlemsch Dagblad lag er wel twee-en-een -halve centimeter sneeuw op de baan en opereerden de baanvegers bijzonder onhandig. 'Eén van hen sloeg zelfs met zijn bezem naar onze Jaap!' meldde de krant. Onmiddellijk na zijn finish ontstonden er felle discussies. Zeventien minuten en 56 seconden: dat kon absoluut niet. Verslaggevers waren er van overtuigd dat hij een ronde tekort had gereden, maar de jury handhaafde de tijd. De rondenteller was er zeker van dat hij geen fout had gemaakt. Eden was zelfs aanzienlijk sneller dan Harold Hagen, de beroepsrijder die een jaar eerder in Zwolle het enige wereldkampioenschap langebaan voor profs had gewonnen. Hij reed de 10.000 meter toen in 18.52,6 seconden. De snelste tijd ooit.
'In sportkringen was men toen één en al extase over zulk een prachtigen tijd en dacht men dat die vooreerst wel niet zou verbeterd kunnen worden. En nu heeft Eden er zoo waar nog weer bijna een minuut weten af te krijgen. De tijden der anderen waren: Sinnerud en Larsen, uit Hamar, beiden in 18 min. 50 sec Petersen, uit Hamar, in 19 min. 52,5 sec.' schreef Het Nieuws van den Dag.

Jaap voelde zich na afloop van de recordrit wel wat stijfjes, maar een warm bad en een 'wrijf-kuur van de wielrenner Scheltema Beduin knapte hem geheel op,' meldde het Haarlemsch Dagblad, 's Avonds zat Jaap gewoon aan een diner met een paar vrienden. De uitnodiging om met het bestuur van de Hamarsche IJsclub te eten had hij vriendelijk afgeslagen. De tweede dag reden de vier sterksten van de korte afstanden nog eens om de snelste tijd. Eden verloor verrassend van de Noor Frederiksen 43,5 tegen 48,5 voor Jaap. De temperatuur was flink gedaald, maar toch stonden er 4000 toeschouwers langs de baan. De nederlaag was een zware tegenvaller, want hij moest nu zowel de finale van de 1500 meter als de vijf kilometer winnen om als nog tot wereldkampioen te worden uitgeroepen.

Dat hij ondanks zijn slechte 500 meter toch nog steeds superieur was toonde hij gelijk op de metrische mijl die hij in dezelfde tijd als een dag eerder aflegde, zodat hij zijn eigen wereldrecord evenaarde. De tegenstanders werden op liefst 10 seconden gezet. Op de vijf kilometer stelde hij de titel veilig met een toptijd van 8 minuten 41 seconden. Larsen werd tweede op ruim 36 (!) seconden. Eden had hem in het persoonlijke duel op liefst 300 meter gezet. Behalve de gouden kampioenschapsmedaille ontving hij ook een ereprijs die door de koning van Zweden en Noorwegen, toen nog geregeerd door één staatshoofd, ter beschikking was gesteld.

Medaille van koningin Wilhelmina
Bij de huldiging en de prijsuitreiking die 's avonds plaats vond ontbrak het Nederlandse volkslied 'dat geheel onbekend scheen te zijn', mopperde het Haarlemsch Dagblad, dat ook constateerde dat er slechts met veel moeite een Nederlandse vlag gevonden kon worden. Kennelijk hadden de Noren er niet op gerekend dat een buitenlander hen op hun eigen ijs zou verslaan.

Koningin Wilhelmina, zelf een groot liefhebber van het schaatsenrijden, was zo ingenomen met de uitzonderlijke prestatie van Eden dat zij een zilveren medaille liet slaan ter ere van dit wereldkampioenschap, waarop haar beeltenis stond en aan de achterzijde de naam van de kampioen. De latere koningin was toen pas veertien jaar oud.