De tocht der tochten

Elfstedentocht: een moordende marathon

Auteur Ron Couwenhoven

For the ENGLISH translation click here

De Elfstedentocht (Fries: Alvestêdetocht) is een bijna 200 kilometer lange schaatstocht over natuurijs die wordt georganiseerd door de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. Vanwege de afstand en vanwege het heroïsche karakter wordt de Elfstedentocht ook wel "De Tocht der Tochten" genoemd. De eerste werd in 1909 gehouden.

De deelnemers voor de start bij een in hotel Amicitia in Leeuwarden. Uiterst links luitenant N.J. Waringa, die buiten mededinging mee deed, omdat hij geen wedstrijd wilde rijden. Hij was dus eigenlijk de eerste toerrijder in de tocht, maar hij haalde de finish niet.

Zaterdag 2 januari 1909 riep Simon Hijlkema, de president van de Friesche IJsbond, op het ijs voor hotel Amicitia in Leeuwarden om vijf uur 's ochtends: 'Goede reis,  heren!' Drie-en-twintig schaatsenrijders reden juichend de duistere nacht in, richting Dokkum. De eerste Elfstedentocht was van start gegaan. Slechts negen rijders zouden de 200 kilometerlange ijsmarathon langs de steden van Friesland voltooiren. Minne Hoekstra, theologie student en zoon van schaatsfabrikant Abraham Keimpes Hoekstra uit Warga, werd winnaar.

Het was de start van een klassieker, waarvan er in meer dan honderd jaar, slechts vijftien georganiseerd konden worden. Er zijn spijkerharde winters nodig, maar het mag tijdens de vorstperiodes niet te hard waaien, omdat dan wakken ontstaan die verhinderen dat pelotons van 15.000 schaatsenrijders en meer en langste en zwaarste schaatsmarathon ter wereld kunnen rijden.

De ijsvloer was tijdens de eerste tocht van barre kwaliteit door de ingevallen dooi, waardoor rond het middaguur bij Harlingen en Bolsward niet meer geschaatst kon worden. In vrijwel alle latere Elfstedentochten hadden de deelnemers te maken met bomijs, kwalsters, schotsen, dooi-ijs, sneeuwijs en allerlei andere ellende met de ijsvloer. Bovendien moest er met regelmaat afgerekend worden met felle wind, sneeuwstormen, dicht gesneeuwde banen en niet te vergeten felle vorst.

Minne Hoekstra (rechts) won in 1909 de eerste Elfstedentocht. Links Gerlof van der Leij die als tweede aankwam.

Al die ingrediënten maakten de Elfstedentocht tot een fenomeen. Wie het fel begeerde herinneringskruis, dat in 1909 door sportpionier Pim Mulier namens zijn Bond voor Lichamelijke Opvoeding ter beschikking werd gesteld, verovert is een held.

De tocht, die aanvankelijk eerst over de noordelijke route - Leeuwarden - Dokkum - Leeuwarden - Franeker - Harlingen ging, wordt sinds 1941 'om de zuid' gereden. Dat betekent dat van Leeuwarden via Sneek, IJlst en Sloten Stavoren wordt  aangedaan , waarna via Hindeloopen en Workum Bolsward wordt bereikt en men verder gaat via Harlingen, Franeker, het beroemde knooppunt Bartlehiem naar Dokkum en dan terug naar Leeuwarden.

Vanaf Harlingen heeft men vaak met felle tegenwind uit het oosten te maken.

De winnaars

Koningin Wilhelmina schonk een gouden medaille aan de winnaar van de eerste tocht, die ook een gouden kruisje ontving.

De vijftien Elfstedentochten kenden 24 winnaars, waarvan Coen de Koning, Auke Adema en Evert van Benthem twee keer op de ere-lijst voorkomen. In 1947 werd winnaar Jo Bosman uit Breukelen gediskwalificeerd, omdat hij 'opgelegd' zou hebben gereden met nummer twee Klaas Schipper, die ook uit de uitslag werd verwijderd. Jan W. van der Hoorn uit Ter Aar, die als vijfde was aangekomen, werd tot winnaar uit geroepen.

De vijf winnaars van 1956 kregen geen gouden medaille uitgereikt, omdat zij gezamenlijk door de finish waren gekomen, maar werden door het Elfstedenbestuur niet gediskwalificeerd. Zij bleven daardoor als eersten in de uitslag staan. Zij ontvingen wel een Elfstedenkruisje als volbrengers van de tocht, maar worden tot op de dag van vandaag door het Elfstedenbestuur geboycot bij officiële gelegenheden.

Tot 1985 werd er geen wedstrijd voor vrouwen gehouden. De eerst aankomende dames in de toertochten zijn in onderstaand overzicht aangegeven. Jikke Gaastra kwam in 1912 als enige vrouwelijke deelneemster tot Sneek, waar de tocht werd afgebroken wegens onbetrouwbaar ijs op het Zwette. Alle rijders, die deze stad hadden gehaald, kregen het Elfstedenkruis aangeboden. In 1929 en 1963 slaagde geen enkele vrouw er in de finish te halen. Wobkje Kooistra en Sjoerdsje Faber reden in 1947 gezamenlijk als eerste vrouwen over de eindstreep.

 

Mannen

Vrouwen

  2 januari 1909

Minne. Hoekstra – Warga

geen vrouwen deelgenomen

  7 februari 1912

Coen de Koning – Arnhem

Jikke Gaastra - Leeuwarden

27 januari 1917

Coen de Koning – Leur

Janna van der Weg - Leeuwarden

12 februari 1929

Karst Leemburg – Leeuwarden

geen vrouwen aangekomen

16 december 1933

Abe de Vries – Dronrijp

E.C. de Nekker - Willemsoord

 

Sipke Castelein – Wartena

 

30 januari 1940

Piet Keyzer – De Lier

Sjoerdsje Faber - Warga

 

Auke Adema – Franeker

 

 

Cor Jongert –  Alkmaar

 

 

Dirk van der Duim – Warga

 

 

Sjouke Westra – Warmenhuizen

 

  6 februari 1941

Auke Adema – Franeker

Wobkje Kooistra - Warga

22 januari 1942

Siteze de Groot – Weidum

Antje Schaap - Wirdum

  8 februari 1947

Jan van der Hoorn – Ter Aar

Sjoerdsje Faber - Warga

 

 

Wobkje Kooistra - Warga

3 februari 1954

Jeen van den Berg – Nij Beets

Aaltje van Dellen - Friens

14 februari 1956

Aad de Koning – Purmerend

Annie van Dijk - Hartwerd

 

Jan van der Hoorn – Ter Aar

 

 

Maus Weijnhout – Lisserbroek

 

 

Anton Verhoeven – Dussen

 

 

Jeen Nauta - Grouw

 

18 januari 1963

Reinier Paping – Ommen

geen vrouwen aangekomen

21 februari 1985

Evert van Benthem – Sint Jansklooster

Lenie van der Hoorn – Ter Aar

26 februari 1986

Evert van Benthem – Sint Jansklooster

Tineke Dijkshoorn - Schipluiden

  4 januari 1997

Henk Angenent – Alphen aan de Rijn

Klasina Seinstra – St. Johannesga

 

 

 

 

Bronvermelding

"Elfstedentocht: een moordende marathon", auteur R. Couwenhoven, begunstiger en lid van De Poolster.
 

Route en filmbeelden

De Elfstedentocht (Fries: Alvestêdetocht) wordt georganiseerd door de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. Leeuwarden, de hoofdstad van Friesland, is vanouds de start- en aankomstplaats. De steden die worden aangedaan zijn Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker, Dokkum en tot slot weer Leeuwarden.

Zie ook de website van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden

 

De Elfstedentocht van 1929

De Elfstedentocht van 1963

Bovenkant van de pagina