IJsselmeertochten naar Friesland

In dit hoofdstuk worden de tochten over het IJsselmeer naar Friesland en Urk behandeld. Zuiderzee- en IJsselmeertochten zijn er door de eeuwen heen gereden. Langs de ondiepe randen van het IJsselmeer kan al bij geringe vorst een tocht worden uitgezet. Ten tijde van de Zuiderzee ging dat niet zo gemakkelijk door de getijdewerking en het zoute zeewater.

Grote tochten die over de zee of het meer liepen waren alleen mogelijk bij een periode van aanhoudende strenge vorst. Na 1940 werden er tijdens winters met strenge vorst wel oversteken gemaakt naar Friesland, maar vanaf 1963 werden deze oversteektochten door ijsclubs als toertocht georganiseerd. Overigens tot op heden alleen in de winters 1963, 1979 en 1996. Daarbij steekt de winter van 1963 er met kop en schouders boven uit. De winter van 1979 telt maar 3 tochten.

In de winter van 1996 is alleen de tocht Enkhuizen-Staveren verrreden, maar over deze tocht alleen is waarschijnlijk meer gesproken en geschreven dan alle andere tochten bij elkaar.

In chronologische volgorde zijn de volgende IJsselmeertochten naar Friesland of Urk verreden:

(1) Inclusief de tocht Medemblik-Enkhuizen van 40 km
(2) Inclusief de tocht Staveren-Lemmer van 60 km

Medemblik-Staveren

De allereerste officiële toertocht over het IJsselmeer tussen Noord- Holland en Friesland werd gehouden op 21 januari 1963.

IJsclub Radboud uit Medemblik had een baan geprepareerd naar Staveren. Omdat Staveren moeilijk bereikbaar was, is een aantal Friese deelnemers per bus naar Medemblik gegaan om vandaar de oversteek te wagen.

Er waren 2000 deelnemers. De lengte van de tocht was ruim 45 kilometer.

Medemblik-Workum

13 februari 1963

Pas op 13 februari waren de omstandigheden rijp voor een tweede tocht naar Friesland.
De route voerde naar Staveren en vandaar langs de Friese IJsselmeerkust naar Workum. In tegenstelling tot Staveren op 21 januari was Workum wel goed bereikbaar. Van Friese zijde was de belangstelling groot. Voor veel Friezen was dit de eerste gelegenheid om per schaats de oversteek te maken. Van de ruim 1800 deelnemers startten er meer dan 1200 in Workum. De minimum leeftijd was 16 jaar, de lengte van de tocht was 60 á 70 kilometer.

Medemblik-Workum

16 februari 1963

Drie dagen na de eerste “Medemblik-Workum” stond de tocht opnieuw op de schaatsagenda. Ongeveer 2000 schaatsers meldden zich bij de Gemeentelijke Visafslag te Medemblik of bij het Badpaviljoen te Workum om zich in te schrijven.

Op enkele kilometers van de Noordhollandse kust kruiste de route van “Medemblik-Workum” de route van ”Andijk-Den Oever”, een IJsselmeertocht die op dezelfde dag werd gehouden. Op het kruis- punt van beide ijswegen werd het schaatsverkeer geregeld door een agent van de Rijkspolitie.

Wervershoof-Hindeloopen

17 februari 1963

Eén dag na de tweede “Medemblik-Workum” kon enkele kilometers zuidelijker de ijsvlakte van het IJsselmeer overgestoken worden tussen Wervershoof en Hindeloopen.
Ook voor deze oversteek tussen beide provincies kregen de deelnemers die in Noord-Holland startten een andere medaille dan zij die in Friesland aan hun tocht begonnen.
In totaal waren er rond de 2000 deelnemers, die zich waagden aan deze 65-kilometerlange tocht.

Enkhuizen-Urk

20 februari 1963

Op 20 februari 1963 werd voor de eerste keer een toertocht over het IJsselmeer van Noord-Holland naar Urk verreden. Er waren 2200 schaatsers die zich voor de 50-kilometerlange tocht tussen Enkhuizen en het voormalige eiland inschreven.

Andijk-Staveren

21 februari 1963

Na het succes van de IJsselmeertochten naar Den Oever op 16 en 17 februari 1963, ging op 21 februari 1963 ijsclub Andijk- Westeinde voor de eerste keer naar Friesland. 800 deelnemers schreven zich in voor de 55-kilometerlange tocht naar Staveren.

Medemblik- Workum

23 februari 1963

Men kon op zaterdag 23 februari 1963 een toertocht rijden tussen Medemblik en Workum, waarbij de route - te zien op de rechter medaille - langs Staveren voerde. In de dagen voorafgaand aan de tocht werd deze in de dagbladen aangekondigd als een toertocht tussen Medemblik en Staveren (60 kilometer). Ook kon men inschrijven voor een wedstrijd tussen beide plaatsen via Enkhuizen (80 kilometer).

Enkhuizen-Urk-Staveren

23 februari 1963

Op 23 februari 1963, drie dagen na de eerste ” Enkhuizen- Urk”, kon men opnieuw schaatsend de 50 kilometer tussen beide plaatsen overbruggen. Het was tevens mogelijk om de tocht ” Enkhuizen-Staveren” te rijden. De lengte van deze tocht was eveneens 50 kilometer. Ook kon men beide tochten na elkaar rijden. In dat geval kreeg men een herinneringsmedaille met “100 KM” op de achterkant.
In totaal 3500 schaatsers namen deel aan de “Toertocht IJsselmeer Enkhuizen-Urk-Staveren”.

Andijk-Hindeloopen

24 februari 1963

Ruim 1800 schaatsers waagden zich op 24 februari 1963 op het ijs van het IJsselmeer voor een tocht tussen Andijk en Hindeloopen. In Noordhollandse krantenverslagen wordt gesproken over een kleine 1400 deelnemers. Waarschijnlijk is dit het aantal uit Andijk vertrokken deelnemers. De lengte van deze IJsselmeertocht bedroeg 60 kilometer. Ook 30 kilometer was mogelijk. Niet bekend is of dit een enkele rit betrof of dat er halfweg een keerpunt was.

De organisatie aan Noordhollandse kant was in handen van ijsclub Hulp en Vermaak uit Andijk. IJsclub Andijk-Westeinde had drie dagen eerder, op 21 februari, een IJsselmeertocht naar Staveren georganiseerd.

Stempelkaart en medaille van de IJsselmeertoertocht tussen Andijk en Hindeloopen op 24 februari 1963.
Zoals zo vaak worden IJsselmeer (op stempelkaart) en Hindeloopen (op medaille) fout gespeld.

Makkum- Hindeloopen-Wervershoof

26 februari 1963

De gezamelijke ijsclubs van Makkum, Hindeloopen en Wervershoof organiseerden op 26 februari 1963 een grote wedstrijd- en toertocht op het IJsselmeer.

Hieronder ziet u 3 medailles van de IJsselmeertocht Makkum- Hindeloopen-Wervershoof. De linker medaille werd uitgereikt aan deelnemers van de wedstrijd of toertocht die in Makkum startten en finishten. Op de achterkant van de medaille staat òf “WEDSTR.” òf “TOERT.” De middelste medaille was voor deelnemers aan de toertocht die in Hindeloopen startten en finishten. De rechter medaille werd uitgereikt aan de deelnemers die in Wervershoof begonnen en eindigden.

De tocht was 100 kilometer lang. Rond de 1000 deelnemers schreven zich in, waarvan de meesten in Friesland. Aan de wedstrijd deden 59 schaatsers, waaronder Elfstedenwinnaar Reinier Paping, mee.

Andijk-Hindeloopen

28 februari 1963

Na ”Andijk-Hindeloopen” op 23 februari werd vijf dagen later, op 28 februari 1963, dezelfde tocht nogmaals verreden. 800 schaatsers schreven zich in voor deze tocht van 60 kilometer. In kranten werden ook tochten van 15 en 30 kilometer aangekondigd. Blijkbaar kon men na het bereiken van de eerste of tweede stempelpost op het IJsselmeer terugkeren naar het startpunt. Op deze manier werden minder geoefende schaatsers in de gelegenheid gesteld om een officieel tochtje op de witte ijs- en sneeuwvlakte van het IJsselmeer te maken.

Medemblik-Workum-Enkhuizen- Wervershoof-Medemblik

2 maart 1963

Op 2 maart 1963 organiseerde ijsclub Radboud voor de laatste keer in deze onvergetelijke winter een toertocht op het IJsselmeer. Samen met de ijsclubs van Workum, Enkhuizen en Wervershoof was een route over het IJsselmeer uitgezet.

De deelnemers reden een tocht van 100 kilometer, waarbij men kon starten in Medemblik, Workum, Enkhuizen of Wervershoof. Kortere tochten tussen Medemblik en Workum (±65 km) en tussen Medemblik en Enkhuizen (40 km) waren ook mogelijk. In totaal 3 á 4000 rijders namen deel aan deze tochten.

Ook werd een wedstrijdtocht verreden. 233 rijders, waaronder mevrouw Groot-De Jong uit Zaandam als enige vrouw, startten ’s morgens om 7 uur in Medemblik voor een 170 kilometer lange tocht die als revanche voor de Elfstedentocht was aangekondigd. De route was gelijk aan die van de toertocht, maar de rijders reden 70 kilometer extra door bij Enkhuizen eerst naar Urk op en neer te schaatsen en daarna naar Schellinkhout op en neer.

Medailles behorend bij de Toertocht Medemblik-Workum- Enkhuizen-Wervershoof op 2 maart 1963.
De linker medaille werd uitgereikt door de Noordhollandse ijsclubs. De rechter medaille werd uitgereikt door de Friese ijsclubs.

Voor- en achterkant van de startkaart uitgereikt door ijsclub Radboud uit Medemblik aan deelnemers aan de Toertocht Medemblik-Workum-Enkhuizen-Wervershoof op 2 maart 1963.

Gezien de stempels stond er in Hindeloopen een stempelpost. Niet bekend is of hier ook gestart kon worden. Wenken 4 en 6 (op de achterkant) zijn blijkbaar bedoeld voor hen die van Medemblik naar Workum op en neer schaatsten.

Andijk-Staveren-Lemmer

2 en 3 maart 1963

Na tochten naar Den Oever (16 en 17 februari) en Staveren (21 februari) organiseerde ijsclub Andijk-Westeinde in het weekeinde van 2 en 3 maart 1963 opnieuw IJsselmeertochten. Lemmer was ditmaal de bestemming. Een tocht van plusminus 100 kilometer: Vanuit Andijk eerst de oversteek naar Staveren en vandaar langs de kust van Gaasterland naar Lemmer. Het was ook mogelijk om de tochten Andijk-Staveren en Staveren-Lemmer te schaatsen.880 schaatsers namen deel aan deze tochten, die veel concurrentie ondervonden van IJsselmeertochten tussen Hoorn en Amsterdam in hetzelfde weekeinde. Ook kon men op 2 maart starten in Medemblik, Workum, Enkhuizen en Wervershoof voor IJsselmeertochten van 40, 60 of 100 kilometer.

Voor- en achterkant van de stempelkaart van de Toertocht Andijk-Lemmer op 2 maart 1963. Op 3 maart was ijsclub Andijk-Westeinde blijkbaar door zijn stempelkaarten heen en ging men over tot het gebruik van stempelkaarten van de Grootslagtocht waar men met een stempel ‘IJSELMEER’ op aanbracht. Een “truc” die de ijsclub al eerder had toegepast.

Medemblik-Staveren

26 januari 1979

Op 26 januari 1979 is een wel heel speciale IJsselmeertocht tussen Noord-Holland en Friesland verreden. De ijsclubs van Medemblik en Workum besloten na de succesvolle IJsselmeertochten in 1963 het er maar weer eens op te wagen. Het ijs in de buurt van Workum was te slecht om daar te starten. Het Friese startpunt lag daarom op 1,5 kilometer uit de kust bij Staveren. De Medemblikker Jan de Beer heeft daar de hele dag achter een stuk zeildoek staan stempelen en kleumen. Het zou een barre tocht worden. Het ijs was door allerlei oorzaken van zeer slechte kwaliteit. Sommige deelnemers gaven daardoor al na enkele kilometers de pijp aan Maarten. Ook het weer liet het al vrij snel afweten: Het begon te sneeuwen en steeds harder te waaien. De baan stoof vol. Er waren geen koek-en-zopies.

Meer lopend dan schaatsend zochten de deelnemers hun weg over de ijsvlakte. IJsclub Radboud uit Medemblik ging al vrij snel met een Volkswagenbusje en personenauto’s over de baan om gestrande, uitgeputte en verkleumde schaatsers op te pikken. Friese rijders mochten vanuit Medemblik niet meer terug. Voor hen werd een touringcar ingezet, die hen over de weg terugbracht naar Friesland.

Zoals uit de inscriptie op de achterkant van de medaille (”IJSSELMEERTOCHT M’BLIK/WORKUM, 26-1-1979”) blijkt, waren de ijsclubs van Medemblik en Workum de organisatoren van de tocht, maar omdat de stempelpost aan de Friese kant voor de kust van Staveren was geposteerd, is deze tocht opgenomen onder “Medemblik-Staveren”

Medemblik-Staveren

10 en 11 februari 1979

De tochten over het IJsselmeer tussen Medemblik en Staveren op 10 en 11 februari 1979 waren eigenlijk wilde tochten. De stichting IJsselmeer Zwemmarathon was de organisator. IJsclub Radboud uit Medemblik en de ijsclub van Staveren gaven wel volop medewerking.

Op de stempelkaart van deze tocht staan stempels van ijsclub Radboud en de Staverse IJsclub. Verder zijn de namen van ijsclub Radboud en IJsclub Workum en de Rabobanken uit beide plaatsen (sponsors) erop afgedrukt. De kaarten die voor de tocht op 26 januari 1979 gedrukt waren, werden opgemaakt. In totaal waren er 2300 deelnemers.

Oorkonde uitgereikt aan Klaas Buijze uti Medemblik na het volbrengen van de IJsselmeertocht Medemblik-Stavereren op 10 februari 1979. Voor de tochten tussen Medemblik en Staveren werden geen medailles, maar oorkondes uitgereikt.

Enkhuizen-Staveren

4 februari 1996

In 1996 achtten de ijsclubs uit Enkhuizen en Staveren de omstandigheden en de tijd rijp voor een echte IJsselmeertocht tussen Enkhuizen en Staveren. Na 23 februari 1963 was er tussen beide plaatsen geen officiële oversteek meer gemaakt. De tocht werd vastgesteld voor en verreden op 4 februari 1996. De belangstelling was overweldigend.

Er kwamen veel meer mensen op de tocht af dan de ijsclubs hadden kunnen vermoeden. Immers er hadden in het verleden nooit meer dan 3500 mensen aan een IJsselmeertocht deelgenomen. Het aantal ingeschreven rijders aan de tocht bedroeg 9500, maar duizenden reden de tocht zonder zich in te schrijven.

Niet omdat ze dat niet wilden, maar omdat ze simpelweg de plaats om in te schrijven niet konden bereiken. Rijders die vanuit het noorden Enkhuizen probeerden te bereiken zetten hun auto aan de IJsselmeerdijk, klommen erover en zetten vandaar koers naar Stavoren.