IJswegencentrale Leeuwarden e.o.

Leeuwarden en Leeuwarderadeel kregen op 13 januari 1942 een ijswegencentrale met als eerste voorzitter J.F. Lyklema uit Huizum en als secretaris J.IJ. Feenstra uit Leeuwarden. De laatste was op dat moment ook bestuurslid van de Friesche IJsbond. De op dat moment al bestaande IJWC in Wirdum werd als rayon opgenomen. Die samenwerking op ijsgebied tussen de beide buurgemeenten was geen lang leven beschoren. Al in 1950 scheidde Leeuwarderadeel zich af en sloot zich aan bij de IJWC Oostergoo. Veel hoorde je nadien ook niet over de IJWC Leeuwarden. Op enig moment verdween deze ijswegencentrale zelfs van de kaart. In de jaren tachtig kwam daarin verandering. In die jaren was de zorg voor ijs in en rond de Friese hoofdstad ondergebracht bij de gemeentelijke plantsoendienst. Bij velen werd het ontbreken van een IJWC als een gemis ervaren en ook van gemeentewege drong men wel eens aan op initiatieven in die richting. Een en ander werd nog actueler toen Leeuwarden er bij de gemeentelijke herindeling per 1 januari 1984 ook heel wat sloten en vaarten bijkreeg, Uiteindelijk werd in 1985 een nieuwe stichting opgericht. Deze IJWC begon in 1986 met het organiseren van tochten in een gebied dat zich daarvoor uitstekend leent. In de omgeving van Leeuwarden vind je immers vaarten naar alle windstreken, terwijl in het oosten de Groote en de Kleine Wielen aantrekkelijke schaatsomstandigheden bieden.

1. IJstoer Leeuwarden                 
2. ‘De Acht van Leeuwarden’ (Fr10a)
3. Alde Joksetocht (Fr 10b)
4. Lekkumer Toertocht (Fr10c)
5. Ronde van de Kleine Wielen (Fr10d)
6. Kleine Wielentocht                   
7. Ringfearttocht Wirdum

IJstoer Leeuwarden

Organisatie: Korps Marechaussee Sport Vereniging (KMSV)

De eerste ijswegencentrale voor Leeuwarden en Leeuwarderadeel organiseerde nooit een toertocht. Toch registreerden we één vanuit Leeuwarden verreden toertocht op vrijdag 23 januari 1942 (één dag na de zevende Elfstedentocht). De organisatie berustte bij het Korps Marechaussee. Zo’n 150 deelnemers reden een tocht van 50 km door Noordoost Friesland.

De medaille had dezelfde vorm als de stervormige medaille die werd uitgegeven bij de Sterrit Akkrum (de eerste door de Friesche IJsbond georganiseerde toertocht in Friesland).

Na de oorlog werd het Korps Marechaussee omgevormd tot de nieuwe Rijkspolitie. Niet lang daarna schreef de Rijkspolitie Sportvereniging Leeuwarden een toertocht met  wedstrijd uit, die voor de 27^e december 1946 was geannonceerd. Deze tocht met een lengte van 70 km zou echter door invallende dooi niet worden verreden.

‘De Acht van Leeuwarden’

Organisatie: IJWC Leeuwarden

Met de ‘De Acht van Leeuwarden’ op 12 februari 1986 startte de IJWC Leeuwarden een reeks toertochten. De naam verwees naar het achtvormige parcours dat de schaatsers moesten afleggen. De tocht begon bij het Oud Tolhuis aan de Groningerstraatweg en liep over de Bonkevaart en de Murk naar Aldtsjerk. Vandaar over de Oudkerkstervaart naar Bartlehiem en vervolgens over de Dokkumer Ee richting Leeuwarden. Bij Miedum ging het linksaf over het Miedumerdiep naar de Murk. Dan een stukje zuidwaarts om via de Wielhals op de Groote Wielen te komen. Daarna schaatste men over Houtwiel, Sierdswiel en de Rijd naar de oude zuivelfabriek in Gytsjerk. Van daar ging het terug over de Wielen en over de Rijperkerkstervaart naar de ijsbaan van Ryptsjerk. Hier maakte men rechtsomkeert om via de Groote Wielen en de Bonkevaaart weer bij het Oud Tolhuis uit te komen. Men kon ook starten op de ijsbaan in Aldtsjerk en bij de jachthaven van de Groote Wielen.

De tocht werd bij voorkeur op woensdag gehouden zodat ook de jeugd, die vrij was van school, zou kunnen deelnemen. Op de eerste ‘Acht van Leeuwarden’ kwamen meteen 3.000 deelnemers af. Dat ontlokte de nieuwe voorzitter van de IJWC Kees Sinnema de woorden: 'Wy ha hjir mei yn 'e roas sketten.'  Het was die dag ideaal schaatsweer: vriezend, volop zon en weinig wind.

De tweede editie in 1987 moest in moeilijker omstandigheden worden afgelegd. Dreigende dooi en mist maakte het voor de 1.000 deelnemers soms moeilijk om de route te kunnen volgen. De laatste deelnemer kwam dan ook pas om half acht 's avonds over de finish. De route was enigszins uitgebreid. Men moest ditmaal ook Burdaard  aandoen via de Dokkumer Ee. Er kon niet gestart worden bij het Oud Tolhuis – dat etablissement was inmiddels afgebroken – maar wel in Lekkum en in Burdaard. De derde editie in 1991 trok nogal wat deelnemers van buiten Friesland.

De oplettende lezer zal op de medaille van 1987 en 1991 de Oldehove hebben herkend, zij het dat de toren rechtop staand is afgebeeld.

Alde Joksetocht

Organisatie: IJWC Leeuwarden

In 1991 kwam de ijswegencentrale met een nieuwe tocht. De Alde Joksetocht ging over een afstand van ongeveer 20 km tussen Goutum, Wirdum en Wergea. Een deel van de route voerde over het oude riviertje Alde Jokse.

De eerste Alde Joksetocht in 1991 had een internationaal tintje door deelname van een Canadees en een man uit Leuven. De Canadees was op vakantie in Friesland, maar de Belgische schaatsliefhebber was speciaal naar Goutum afgereisd om aan de tocht deel te nemen. Tijdens de tweede editie reed een deelnemer met zijn hoofd tegen de brug bij Goutum. Hij moest naar het ziekenhuis. Ook tijdens de derde tocht in 1996 moest een man na een val naar het ziekenhuis voor enkele hechtingen in de kin. Een andere, wat oudere, man gleed bij de brug in Wirdum in een wak en ging kopje onder. Hij werd snel naar de kantine van de voetbalvereniging gebracht en onder de warme douche gezet. 

Ronde van Lekkum

Organisatie: IJWC Leeuwarden

Al in 1986 zette de nieuwe en wakkere IJWC Leeuwarden de Ronde van Lekkum op het programma. Deze tocht volgt in feite een deel van de Acht van Leeuwarden. De route loopt van Lekkum over de Dokkumer Ee naar de Bonkevaart. Vandaar gaat het naar de jachthaven aan de Groote Wielen. Vervolgens een stukje Murk en via het Miedumerdiep terug naar de Ee en naar Miedum.

Op de dag voor de eerste Ronde van Lekkum belandde een veegmachine van de ijswegencentrale in een wak op de hoek van de Dokkumer Ee en de Bonkevaart. De plek werd afgezet, zodat de tocht toch kon doorgaan.

Op de middelste medaille staat de Hervormde kerk van Lekkum, ingekaderd door twee houten doorlopers. De rechtermedaille is de basismedaille van IJWC Leeuwarden. Op de achterkant staat wel Ronde van Lekkum.

Ronde van de Kleine Wielen

Organisatie: IJWC Leeuwarden

De Kleine Wielentocht die voor het eerst in 1987 kon worden gereden, is vooral bedoeld als gezinstocht. Deze tocht van de IJWC Leeuwarden is het meest frequent verreden. Dat komt vooral omdat de ronde betrekkelijk kort is (variërend van 6 tot 10 km). Bovendien is er sprake van ondiep water, zodat er dus snel een stevige ijsvloer kan liggen. 

*Het aantal van 458 is het totaal over twee dagen.

De tweede tocht in 1991 moest onder koude omstandigheden gereden worden. Een jongetje zei na afloop tegen zijn moeder: 'Ik wou dat ik dit gedroomd  had in plaats van geschaatst.'
Na afloop van de editie in 1993 kregen de kleine schaatsers een medaille uitgereikt uit 1991. Dat zette bij sommigen nogal kwaad bloed.

Op de medaille van 28 december 1996 is een otter afgebeeld, die verwees naar het in 1993 in het recreatiegebied De Groene Ster geopende Otterpark Aqualutra. De medaille uit 2010 laat de Himriksmole - een spinnenkopmolen aan de oevers van de Kleine Wielen -  zien.

Kleine Wielentocht

Organisatie: Friesche Voetbal Club (FVC), Leeuwarden

Voor voetbalclubs betekende een ijswinter maar al te vaak dat de leden hun geliefde voetbalsport niet konden beoefenen. Om ze toch in de gelegenheid te stellen een sportieve prestatie te leveren, organiseerden sommige clubs 's winters schaatstochten. Die leverden ook welkome inkomsten op voor nieuwe investeringen in veld, kantine of materialen. De Kleine Wielentocht van FVC ontwikkelde zich tot een reguliere schaatstoertocht met een afstand van ongeveer 20 km. Deze begon meestal bij sportpark De Hemrik waar FVC indertijd zijn velden en kantine had. Via Kurkemeer of Ouddeel ging het over de Tietjerkstervaart naar de Kleine Wielen. Tussen de IJWC Leeuwarden en FVC ontstond een goede samenwerking. De ijswegencentrale verricht de ijsmetingen en rapporteert aan de gemeente voor het verstrekken van de vergunning.

De Kleine Wielentocht van FVC werd tot nu toe altijd in het weekend gehouden. Dan waren de voetballers beschikbaar om te tocht in goede banen te leiden of om zelf de tocht te rijden. De opbrengst werd gebruikt voor de financiering van onder andere de oost-tribune. Allen al de tochten in 1987 leverden een netto bedrag op van ƒ 20.000,-. Naast FVC organiseerde ook de voetbalvereniging ‘Nicator’ uit Leeuwarden schaatstoertochten, maar dat waren vooral clubtochten voor eigen leden.

Ringfearttocht

Organisatie: Buurtvereniging Lytse Buorren, Wirdum

Tijdens de lange winter van 1985 vond buurtvereniging Lytse Buorren in Wirdum dat het bestuur van de IJsclub ‘Wirdum’ te passief was. Men kon de wereld uit schaatsen en toch beijverde die club zich niet om een  toertocht uit te schrijven. En had die ijsclub vooral niet een taak in de richting van de kinderen van het dorp? Uiteindelijk nam de buurtvereniging zelf het initiatief en organiseerde de Ringfearttocht. De route ging via Eagum richting Wergea. Via de Ringvaart bereikte men de Wergeastermar. Over het ijs in de Nieuwe Vaart schaatste men terug naar Wirdum. Ongeveer 150 kinderen en hun ouders voltooiden het parcours van zo’n 10 km lengte. De tocht kreeg in het dorp nog wel een staartje. In de dorpskrant De Tuorkefretter verschenen dankbetuigingen van ouders aan het adres van de buurtvereniging. Daarin verweet men de ijsclub niets te doen voor de jeugd. Het bestuur van de ijsclub verweerde zich met de stelling dat de ledenvergadering in 1983 had besloten af te zien van de organisatie omdat aan veel voorwaarden moest worden voldaan (vergunning aanvragen; inschakelen ijswegencentrale en Friesche IJsbond; afdracht aan KNSB en Friesche IJsbond). Bovendien was de ijsclub helemaal niet gekend in de op handen staande tocht. Omdat er sprake was van een ‘wilde tocht’ kon de ijsclub als lid van de KNSB onmogelijk medewerking verlenen. De argumenten van het bestuur van de  ijsclub hebben de leden van de buurtvereniging nooit kunnen overtuigen.

De Ringfearttocht leidde er vervolgens wel toe dat later voor de schooljeugd een Skoalleringfearttocht werd georganiseerd. Rechts de medaille van de op donderdag 14 februari 1991 verreden Skoalleringfearttocht.

Samenvattend overzicht

Ondanks het feit dat de ijswegencentrale pas in 1986 zijn eerste tocht organiseerde, zijn er sindsdien in het werkgebied van IJWC Leeuwarden maar liefst 31 tochten verreden met een totaal aantal deelnemers van 27.209. Dat betekent een gemiddeld deelnemersveld van 878 schaatsers.