IJswegencentrale Opsterland (+ gemeente Oostellingwerf)

De IJWC Opsterland behoort tot de ijswegencentrales die net voor de oorlog werden opgericht. In buurgemeente Ooststellingwerf hadden ze vroeger wel een kritebestuur (krite 11), maar daar is nooit een ijswegencentrale van de grond gekomen. Gemakshalve hebben we de weinige toertochtactiviteiten in Ooststellingwerf in dit hoofdstuk opgenomen.

Opsterland en Ooststellingwerf liggen voor een groot gedeelte op hoger gelegen zandgronden in het oosten van de provincie. Alleen het westelijk deel van Opsterland is typisch polderland, dat is ontstaan na verveningen. Over het algemeen kennen beide gemeenten lange rechte vaarten die destijds werden gegraven voor de afvoer van het veen. In die vaarten zijn verschillende sluizen aangebracht om het water in de hoger gelegen gebieden op peil te houden.

1. Toertocht Haulerwijk-Drachten v.v.
2. Deelentocht (Fr23a)
3. Rondentocht Nij Beets (Fr23b1)
4. Nij Beetster Veenpoldertocht (Fr23b2)
5. Turfroute Donkerbroek
6. Terwispeler Toertocht
7. Van Oordt’s Mersken Tocht (Fr23c)

Toertocht Haulerwijk–Drachten vv

Deze toer- en wedstrijdtocht werd verreden op woensdag 10 februari 1954. Een week tevoren maakte het bestuur van de Bond van IJsclubs in een advertentie bekend ‘dat de ijsclub “Nooitgedacht” te Haulerwijk zich bij de Bond heeft aangesloten en dat het rijders en rijdster niet meer is verboden bij genoemde club uit te komen'. Nu hield de Bond van IJsclubs zich primair bezig met de hardrijderijen op de kortebaan, maar voor ‘Nooitgedacht’ was de aansluiting een mooie gelegenheid om aan de geplande toertocht meteen een wedstrijd te verbinden. De 43 km lange route liep van Haulerwijk over de Haulerwijksevaart, Bakkeveensche Vaart, Frieschepalenvaart en Ureterpervaart tot aan de Zuiderdwarsvaart in Drachten. Daar werd gekeerd en langs dezelfde weg ging het terug. Aan de tocht namen 46 rijders deel, die allen de rit voltooiden. Deze toerrijders ontvingen een medaille. Bij de wedstrijden startten 22 deelnemers. De uitslag:

1. Idsko Hof, Haulerwijk
2. Eelke van der Heide, Haulerwijk
3. Eli Veenstra, Veenhuizen (15 jaar)

Deelentocht (Fr23a)

Organisatie: IJsclub ‘Lyts Bigjin’, Uilesprong

Eigenlijk is het verwonderlijk dat de ijsclub van het gehucht Uilesprong verantwoordelijk is voor de toertocht in Friesland die het vaakst is gereden (27 keer). Toegegeven, de natuurlijke omstandigheden voor de Deelentocht zijn gunstig. Het grootste deel van de tocht wordt in het natuurgebied De Deelen gereden, dat grotendeels bestaat uit beschut en ondiep water als gevolg van vervening. Er gaat een mystieke aantrekkingskracht uit van dit verlaten gebied dat ook wel met ‘Fries Siberië’ wordt aangeduid. De route wordt per winter aangepast aan de situatie van het ijs. Meestal ging de tocht eerst richting Aldeboarn,  vandaar naar De Deelen en dan via de Hooivaart terug naar Uilesprong.
De ijsclub is trots op zijn tocht. Ze slaagt er toch maar mooi in als kleine club met eigen middelen deze mooie toerklassieker te organiseren. Met ongeveer zestig vrijwilligers weet men iedere keer de zaak in goede banen te leiden. Onder het motto: 'Als er gereden kan worden, dan wordt er gereden'.  

De eerste tocht in 1964 leverde meteen al 1000 deelnemers op. Die zorgden blijkbaar voor een goede mond-tot-mondreclame, want tijdens de tweede tocht - vier jaar later – verdrievoudigde het deelnemersaantal. Aan de derde tocht op zaterdag 3 januari 1970 werd deelgenomen door de commissaris van de Koningin, mr. H.P. Linthorst Homan. Inmiddels was de dooi het land binnengeslopen. Dat gold ook voor de tocht op zondag  4 januari. Het water op het ijs was 's nachts wel weer bevroren, maar de schaatsers werkten het ijslaagje al snel in schilfers los. Tijdens de vijfde editie in 1976 werd met 5000 deelnemers opnieuw het deelnemersrecord gebroken.

Bij de eerstvolgende tochten - verreden in het weekend van zaterdag en zondag 6 en 7 januari 1979 – bleek het niet mogelijk de twee routes van 30 en 55 km sneeuwvrij te krijgen, zodat uiteindelijk één route van 40 km overbleef. Die ging niet richting Aldeboarn, maar de deelnemers moesten heen en terug over de Hooivaart. Door de vele sneeuw was het ijs van slechte kwaliteit. Daardoor kwamen drie personen ten val met min of meer ernstig letsel als gevolg. Ze werden naar ziekenhuizen afgevoerd. Op zondag viel er ijsregen waardoor er weinig deelnemers kwamen opdraven. Wel slaagden de mensen van ‘Lyts Begjin’ erin op die zondagochtend de baan beter te prepareren dan op zaterdag mogelijk was.

De achtste en de negende tocht in 1980 kenden mooi, schoon en hard ijs. Eén deelnemer brak een been. Tijdens de tiende en de elfde tocht in 1982 reed gedeputeerde Klaas Dankert mee. Ook signaleerde men deelnemers uit Duitsland en merkwaardig genoeg ook één uit Spanje. Was het misschien Antonio Gómez, de Spaanse schaatser (alias ‘de krabbelaar’), die tussen 1977 en 1982 deelnam aan Europese en Wereldkampioenschappen op de langebaan? Benutte hij de Deelentocht als training om ooit nog eens zijn beste tijd op de 10.000 km van 21 minuten en 47 seconden te kunnen verbeteren?

De vijftiende en zestiende tocht vonden toevalligerwijs plaats op de 15^e en 16^e februari 1986. Dat waren overigens de tweede en derde editie in dat jaar, de enige winter waarin de Deelentocht driemaal op de toerkalender stond. En toevallig of niet, de zeventiende en achttiende tocht vonden weer plaats op de 17^e en 18^e januari 1987.

De tochten in de jaren negentig verliepen zonder problemen. In 1994 introduceerde IJsclub ‘Lyts Begjin’ als beloning voor een volbrachte tocht een medaille in de vorm van een ransuil. Bij alle zes tochten die volgden, werd die uilenmedaille uitgereikt, zodat de ransuil symbool is geworden voor de Deelentocht. Pas op Tweede Kerstdag 2010 kon de tocht voor het eerst na veertien jaar weer worden gereden. In een prachtige sneeuwrijke ambiance met zon en weinig wind hadden zo’n 2500 schaatsers een unieke ervaring.

Wedstrijd

Slechts aan de eerste Deelentocht in 1964 was een echte wedstrijd verbonden. De negentig deelnemers moesten de dubbele afstand (dus 60 km) rijden. Uit een kopgroep van elf man sprintte de toen 20-jarige Rinse Bruinsma uit Uilesprong het eerst over de eindstreep. Diezelfde Bruinsma is nu al meer dan 25 jaar voorzitter van IJsclub ‘Lyts Begjin’. In de jaren negentig is nog eens een jeugdwedstrijdje over een kort traject georganiseerd. Secretaris Hatty Roest ziet nog voor zich hoe zijn voorzitter in de eerste van vier rondjes van 3 à 4 km als ‘paadwizer’ fungeerde. Naarmate het rondje vorderde, begon de jeugd steeds sneller te rijden. ‘In prachtich gesicht: foarsitter Rinse koe as hymjend hynder it spul mar krekt foar bliuwe.’

Rondentocht Nij Beets (Fr23b1)

Organisatie: IJsclub ‘Eendracht’, Nij Beets, in samenwerking met voetbalclub ‘Blue Boys’ en korfbalclub ‘Hermes’

De schaatstochten vanuit Nij Beets werden georganiseerd door een gezamenlijke ijscommissie van de ijsclub, de voetbalclub en de korfbalvereniging. De opbrengsten werden gelijkelijk verdeeld onder deze sportclubs. Zo zijn de verlichting en de dug-outs op het sportveld in Nij Beets gefinancierd met ‘schaatsgeld’. In 1986 schafte men van eerdere opbrengsten een veegmachine en een stempelapparaat aan.
De Rondentocht van IJsclub ‘De Eendracht’ beschrijft een ronde vanaf Nij Beets over de Schipsloot, vervolgens het Ouddiep of het Zilverkanaal, de Binnenringvaart naar De Veenhoop en over het Polderhoofdkanaal terug naar Nij Beets. Dit is een route die inwoners uit Nij Beets en De Veenhoop al snel rijden voordat er een officiële tocht is uitgeschreven. De tocht is ongeveer 15 km lang.

​

​

De eerste twee tochten werden bij dooiweer gereden. In 1978 regende het zelfs lichtjes. De derde tocht was een groot succes, temeer omdat de Princenhoftocht in Earnewâld niet doorging en er geen concurrentie van andere tochten was. In de ijzige kou reed ook burgemeester Joost van Bodegom van Opsterland de tocht mee. Men kon nu drie keer de ronde van 15 km afleggen. De vierde editie in 1980 was eerder in de week vooraf gegaan door een Klunertocht, waardoor het ijs al wat was uitgereden.

Tijdens de vijfde tocht in 1982 kozen de meeste schaatsers voor de 30 km. Het fraaie aantal deelnemers in 1986 was mede het gevolg van het afgelasten van enkele andere tochten. Het jaar daarop werden de deelnemers afgeschrikt door de koude en harde wind. Er kwamen nog geen 300 mensen opdagen. Ook de tocht van 1991 had te lijden onder de kou, waardoor slechts 350 deelnemers konden worden genoteerd.

Nij Beetster Veenpoldertocht (Fr23b2)

Organisatie: IJsclub ‘Eendracht’, Nij Beets

De Nij Beetster Veenpoldertocht is veel langer dan de Rondentocht. De Veenpoldertocht doet ook Aldeboarn  en Akkrum aan en gaat dan richting Peanster Ee en Sitebuurster Ee. Vervolgens brengen de deelnemers een bezoek aan natuurgebied Princenhof om dan weer af te zakken naar De Veenhoop en Nij Beets. Op basis van de ijstoestand moet de route soms worden aangepast.

Voor de tocht in 1987 gingen de mannen van de ijswegencentrale ’s ochtends met man en macht aan het werk om het zand van het ijs te krijgen. In 1996 moest de route bij de Folkertssloot wat worden verlegd om niet in botsing te komen met de Oude Venentocht van ‘Lyts Begjin’ in Earnewâld.

Turfroute Donkerbroek

Organisatie: IJsclub ‘Donkerbroek’

Omdat het ijs op de ijsbaan van Donkerbroek in 1982 'striemin' was, kwam IJsclub ‘Donkerbroek’ op het idee om een toertocht te organiseren naar Gorredijk en Akkrum. Kortom: een Turfroute naar het voorbeeld van de watersportroute. De route van de schaatstocht liep over de Opsterlandse Compagnonsvaart naar Gorredijk en vervolgens via de Nieuwe Vaart naar Terwispel. Dan over de Boorn naar Aldeboarn en Akkrum. Bij de sluizen in de Opsterlandse Compagnonsvaart moest worden ‘geklúnd’. Men kon starten in Akkrum, Donkerbroek en Gorredijk.

In 1987 werd bij het klunen gebruik gemaakt van de afgedankte vloerbedekking van bejaardentehuis Rikkingahof uit Oosterwolde. Tijdens de tocht op woensdag 13 februari 1991 moesten de rijders een ware sneeuwstorm van ongeveer drie kwartier trotseren. Dat vormde blijkbaar geen probleem, want er waren nauwelijks uitvallers. De meeste mensen wachten even, lieten de bui uitrazen en vervolgden hun weg.

Terwispeler Toertocht

Organisatie: Sportvereniging ‘Wispolia’, Terwispel

Tijdens de strenge winter van 1985 was de ijsbaan van IJsclub’ Spaltenbrêge’ in Terwispel onberijdbaar. Het ijsclubbestuur liet het er verder maar bij zitten. Een groepje enthousiaste schaatsliefhebbers ging toen de Nieuw Vaart die door het dorp loopt, schoonvegen waardoor men verbinding kreeg met de Groote Veenpolder en dorpen als Tijnje, Aldeboarn en Akkrum. Een aantal schaatsliefhebbers was ook lid van de koepelsportvereniging ‘Wispolia’ in Terwispel. Onder auspiciën van ‘Wispolia’ werden toen twee tochten georganiseerd onder de naam Terwispeler Toertocht en één Dobbeltocht.

De route van de Terwispeler Toertocht liep van Terwispel via de Nieuwe Vaart, Nieuwe Diep en de Boorne naar Akkrum en weer terug.

Van Oordt’s Mersken Tocht (Fr23c)

Organisatie: IJscommissie’ Terwispel’

De gang van zaken rond de Terwispeler Toertocht zat de IJsclub ‘Spaltenbrêge’ niet lekker. Overleg met ‘Wispolia’ resulteerde in 1986 in de oprichting van een speciale ijscommissie bestaande uit vertegenwoordigers van ‘Wispolia’ en van ‘Spaltenbrêge’. Deze commissie kwam op het idee om een tocht te ontwerpen door het karakteristieke natuurgebied Van Oordt’s Mersken. Daarmee was tegelijkertijd de naam van de tocht geboren, kortweg de VOM-tocht. Het gebied is vernoemd naar de bioloog G.J. van Oordt (1892-1963). Alle VOM-tochten zijn door de ijscommissie georganiseerd. De opbrengst van de tocht werd telkens verdeeld tussen Sportvereniging ‘Wispolia’ en IJsclub ‘Spaltenbrêge’, zodat heel sportminnend Terwispel baat had bij de tocht.

De route van de Van Oordt's Mersken Tocht begint op de Nieuwe Vaart in het dorp en volgt dan de route van de Terwispeler Toertocht naar Akkrum. De terugweg voert evenwel langs het Ouddiep en het Zilverkanaal om daarna het riviertje Koningsdiep aan te houden tot de A7. Ook na de A7 wordt de loop van het Koningsdiep gevolgd. Men komt dan door het natuurgebied Van Oordt's Mersken tot aan de Sweachsterwei. Via de Schipsloot bereiken de schaatsers weer de Nieuwe Vaart en rijden Terwispel weer in. Aan de tocht is steeds een verkorte route van 17 km verbonden voor jeugdige schaatsers.

Samenvattend overzicht