IJswegencentrale Tietjerksteradeel

  1. 10-Dorpentocht Eastermar
  2. Trynwâldentocht (Fr18b)
  3. Princenhoftocht (Fr18a)
  4. Eastermarder Leijentocht (Fr18c)
  5. Oude Venentocht (Fr18d)
  6. Gariper Toer- en Klúntocht (Fr18e)
  7. Grote Wielen Toertocht
  8. Earnewâldster Geatocht
  9. Toertocht ‘De Wâlden’
  10. Jan Durkspoldertocht
  11. Samenvattend overzicht

 

IJWC Tietjerksteradeel werkt in een gebied met een grote diversiteit aan natuur: een open veengebied in het westen en een coulissenlandschap in het oosten. In het noorden van de gemeente loopt vanaf de landelijk bekende brug bij Bartlehiem de elfstedenroute via de Dokkumer Ee, Murk en Ouddeel naar de Bonkevaart het laatste deel van de Elfstedenroute. Een bezienswaardigheid is de Canterlandse brug ofwel de "tegeltjesbrug" over de Murk. Op deze laatste brug voor de finish zijn foto's van duizenden Elfstedenrijders zodanig gerangschikt, dat ze met elkaar de afbeelding van een aantal schaatsenrijders vormen.

Ondanks een zwakke plek in het midden was het op de 24ste december 2010 mogelijk om onder de 'tegeltjesbrug' bij Bartlehiem door te schaatsen.
(Foto: Hedman Bijlsma)

Ons overzicht in het gebied van IJWC Tietjerksteradeel vermeldt de volgende tochten:

  1. 10-Dorpentocht Oostermeer
  2. Trynwâldentocht (Fr18b)
  3. Princenhoftocht (Fr18a)
  4. Eastermarder Leijentocht (Fr18c)
  5. Oude Venentocht (Fr18d)
  6. Gariper Toer- en Klúntocht (Fr18e)
  7. Grote Wielen Toertocht (Fr18f)
  8. Geatocht Earnewâld
  9. Toertocht ‘De Wâlden’
  10. Jan Durkspoldertocht (Fr18g)

10-Dorpentocht Eastermar

Organisatie: IJsvereniging ‘Oostermeer e.o.’ in samenwerking met Vereniging van Volksvermaken

De IJswegencentrale Tietjerksteradeel is opgericht in 1941. Toch was het niet de IJWC die in deze contreien de eerste toertocht organiseerde. Op woensdag 5 februari 1941 hadden de IJsvereniging ‘Oostermeer e.o.’ en de Vereniging van Volksvermaken een 10-Dorpentocht uitgestippeld. Welke tien dorpen werden aangedaan, is niet helemaal duidelijk. De route voerde over het Bergumermeer, via de Zwemmer naar Dokkumer Nieuwe Zijlen en vandaar over het Dokkumer Grootdiep naar Dokkum. Vervolgens ging het via de Stroobossertrekvaart terug naar de Zwemmer en vandaar weer over het Bergumermeer naar Eastermar. De tocht met een lengte van bijna 60 km bestond uit een wedstrijd-  en een toertocht. Aan de wedstrijd namen 69 heren en 8 dames deel. Bij de mannen won K.J. Douma uit Kollum en bij de vrouwen Griet Hoogstins-Bijlsma uit Garyp, de bekende Nederlandse kampioene kortebaan in 1934. De toertocht telde 450 schaatsliefhebbers.

Datum Afstand Deelnemers
Woensdag 5 februari 1941 60 77(w)   450(t)
Woensdag 21 januari 1942 50 1.500
Totaal   1.950
Gemiddeld   975

Medaille 1941

Medaille 1942

 

 

Het succes van de 10-Dorpentocht uit 1941 vroeg om herhaling en die reprise kwam meteen in 1942. Opnieuw tekenden de IJsvereniging ‘Oostermeer e.o.’ en de Vereniging van Volksvermaken voor een tweede editie op woensdag 21 januari 1942, ditmaal zonder wedstrijd. Voor de afwisseling kozen de organisatoren voor een zuidelijke route over Earnewâld, Grou, De Veenhoop en Opeinde. Zo'n 1500 mensen bonden in Eastermar de schaatsen onder voor een tocht van ongeveer 50 km.  De deelnemer die het verst weg kwam, kwam uit Capelle.(NB). In de aankondiging werd een minimumleeftijd gesteld van 12 jaar. Daar werd overigens niet de hand aan gehouden, want onderstaande medaille en stempelkaart zijn van de toen 9-jarige Teije Blauw uit Opeinde, die de tocht met zijn één jaar jongere broertje Durk reed.

Het succes van de 10-Dorpentocht leidde tot de oprichting van de ‘Toertochten-Vereeniging Oostermeer. In 1946 viel de winter op 15 december ‘zodanig in, dat het er naar uitzag dat de vorst lang stand zou houden. Al voor de Kerst schreef de ‘Toertochten-Vereeniging’ een tocht uit voor vrijdag 27 december. Helaas begon het echter op Tweede Kerstdag te dooien en dat betekende meteen het einde van de 10-Dorpentocht. Ook al omdat de IJWC Tietjerksteradeel de mensen in Eastermar op maandag 23 december aftroefden met de eerste Tietjerksteradeeltocht (zie hierna).

Stempelkaart van Teije Blauw (Opeinde) uit 1942

Trynwâldentocht (Fr18b)

Organisatie: IJWC Tietjerksteradeel

De Trynwâldentocht is de oudste tocht van IJWC Tietjerksteradeel. De eerste editie in 1946 droeg de naam Tietjerksteradeeltocht om aan te geven dat het een tocht door de gemeente met die naam was. Als startplaats was gekozen voor Hurdegaryp. Van daar ging het naar De Falom, Dokkum, Bartlehiem, Aldtsjerk, Tytsjerk en terug naar Hurdegaryp.

Startplaats Datum Afstand Deelnemers
Hurdegaryp Maandag 23 december 1946 65 150
6 plaatsen Donderdag 4 februari 1954 90 526
9 plaatsen Zaterdag 11 februari 1956 40, 90  
  Zaterdag 18 januari 1964 30 en 50 4.500
5 plaatsen Zaterdag 16 januari 1982 35, 60 2.200
6 plaatsen Zaterdag 15 februari 1986 35, 60 1.000
6 plaatsen Dinsdag 12 februari 1991 23, 60 2.000
6 plaatsen Vrijdag 15 februari 1991 60  
7 plaatsen Zaterdag 6 januari 1996 35, 60 675
7 plaatsen Donderdag 2 januari 1997    
  Zaterdag 11 januari 1997 35, 60  
  Totaal   11.051
  Gemiddeld   1.579

De deelname aan de eerste Tietjerksteradeeltocht was met 150 rijders gering te noemen. Misschien was dat kleine aantal wel de reden om de naam bij de eerstvolgende editie in 1954 te veranderen in 17-Dorpentocht. De gemeente Tytsjerksterdiel telt 17 officiële dorpen. Misschien speelde bij de naamgeving ook mee dat de 10-Dorpentocht van Eastermar wel een succes was geweest en ook de Zestiendorpentocht van IJWC Utingeradeel vaak meer dan 1000 deelnemers telde. Wat daarvan ook zij, die eerste 17-Dorpentocht lokte 526 deelnemers. Eén daarvan - afkomstig uit Zeeland en voldoende op de hoogte met de situatie op de Friese ijswegen - kwam in Gorredijk uit om daar een stempel te halen... In 1956 veranderde de tocht opnieuw van naam. Ditmaal koos men voor Dorpentocht Tietjerksteradeel. Deze bestond in feite uit drie versies: een grote tocht van 90 km en twee kleine tochten van elk 40 km, met een zuidelijke en noordelijke variant. In 1964 was voor het eerst sprake van de Trynwâldentocht.

Medaille 1954

Medaille 1956

Medaille 1964

 

 

 

Medaille 1982

Medaille 1986

Medaille 1991

 

 

 

Medaille 1996

 

Stempel- en routekaart van G. Rozenga (Burdaard) uit 1996

 

Princenhoftocht (Fr18a)

In 1970 had de IJWC Tietjerksteradeel al eens samen met de ijswegencentrales Idaarderadeel en Smallingerland een Princenhoftocht georganiseerd (zie hoofdstuk 8). De collega’s van de IJWC Idaarderadeel waren in de jaren zeventig van de vorige eeuw alleen doorgegaan met de organisatie. Omdat de IJWC Tietjerksteradeel evenwel van mening was, dat het Princenhofgebied meer tot haar domein behoorde dan tot die van de andere twee ijswegencentrales besloot men in 1978 alleen een Princenhoftocht te organiseren.

Datum Afstand Deelnemers
Dinsdag 21 februari 1978 25, 40 6.000
Zaterdag 6 januari 1979 35, 70 10.000
Zaterdag 16 januari 1982 35, 70 6.000
Vrijdag 18 januari 1985 45, 90 3.000
Zaterdag 15 februari 1986 35, 50, 100 5.000
Zaterdag 17 januari 1987 25, 40, 80 8.500
Woensdag 13 februari 1991 35, 70 4.000
Zaterdag 6 januari 1996 35, 70 1.341
Zaterdag 11 januari 1997 35 3.000
Totaal   46.841
Gemiddeld   5.205

De Princenhoftocht leidde begin jaren tachtig tot felle concurrentie tussen de IJWC’s Tietjerksteradeel en Idaarderadeel toen ook de Grousters een eigen Princenhoftocht gingen organiseren. Deze tweestrijd culmineerde in 1982 in een groot conflict. Op zaterdag 16 januari lieten beide centrales een tocht met die naam verrijden, waarbij de routes elkaar ook nog eens gedeeltelijk overlapten. Door een truc trok Earnewâld overigens veel meer deelnemers dan de concurrerende tocht. Dat kwam vooral omdat de organisatie verwijsborden had geplaatst vanaf de toenmalige rotonde bij Heerenveen. ‘Ze wezen de weg vanaf Heerenveen via Drachten naar Earnewâld. Zo zouden de mensen niet eerst langs Grou komen’… Later legden de betrokken organisaties de onderlinge strijd bij en werden de data voor de tochten beter op elkaar afgestemd.

In 1985 werd een bijzonder samenwerkingsverband tot stand gebracht met de Stichting It Earnewâldster Skûtsje met als doel het beheer van het skûtsje financieel te ondersteunen. Vrijwilligers van deze stichting hielpen mee met de organisatie van de Princenhoftocht. Als dank daarvoor kreeg de stichting een deel van de opbrengsten. De medaille van de Princenhoftochten van IJWC Tietjerksteradeel heeft sindsdien (vijfde tot en met negende tocht) de vorm van een skûtsje.

Medaille 1978

Medaille 1979

Medaille 1982

 

 

 

Medaille 1985

Medaille 1986

 

 

 

Eastermarder Leijentocht (Fr18c)

Organisatie: IJsclub ‘Oostermeer e.o.’ en IJWC Tietjerksteradeel

Al in de jaren zeventig organiseerde de schaatstrainingsgroep De Kluners uit Drachten Leijentochten (zie hoofdstuk 15). Vanaf 1982 werden ook Leijentochten georganiseerd door IJsclub ‘Rottevalle e.o.’ in samenwerking met IJWC Smallingerland. Aangezien de helft van De Leijen op het grondgebied van de gemeente Tystjerksteradiel ligt, besloot IJWC Tietjerksteradeel in 1985 vanuit Eastermar een eigen versie te organiseren: de Eastermarder Leijentocht. In 2010 en 2011 zijn Leijentochten gehouden vanuit Rottevalle, waaraan ook IJWC Tietjerksteradeel zijn medewerking gaf.

Stempelkaart 6 januari 1979

De eerste tocht in 1985 werd bij lastig, hobbelig ijs verreden. ’s Middags ging het ook nog dooien. De deelnemers aan de tocht van 1986 kregen te maken met een straffe wind, zodat het vooral voor de jeugdige schaatsers een zware tocht werd. De sluiting van de tocht moest iets worden vervroegd wegens ijsslijtage als gevolg van waterstroming van de Lits naar het Opeinderkanaal.
In 1991 werd de eerste controlepost door de harde wind weggewaaid, waardoor de deelnemers niet meer wisten welke kant ze op moesten. Aan de zuidkant van De Leijen lagen ook nog grote open wakken, zodat deze vierde Leijentocht allerminst vlekkeloos verliep.

Datum Afstand Deelnemers
Zaterdag 16 februari 1985 10, 20, 40, 60 600
Zaterdag 15 februari 1986 10, 25, 40, 55 700
Woensdag 4 februari 1987 5, 10, 20, 40, 60  
Woensdag 6 februari 1991 10, 20, 30, 40, 60  
Vrijdag 29 december 1995   643
Vrijdag 27 december 1996    
Totaal   1.943
Gemiddeld   647

Medaille 1985

Medaille 1986

Medaille 1987

 

 

 

Medaille 1991

 

Oude Venentocht (Fr18d)

Organisatie: IJsclub ‘Lyts Begjin’, Earnewâld en IJWC Tietjerksteradeel

De Oude Venentocht ontleent zijn naam aan het gelijknamige natuurgebied de Oude Venen bij Earnewâld.

Datum Afstand Deelnemers
Woensdag 13 januari 1982    
1985    
Dinsdag 26 februari 1985    
Vrijdag 21 februari 1986 25, 50 1.112
Woensdag 6 februari 1991 25, 50 3.262
Zaterdag 19 februari 1994 25, 50 4.296
Woensdag 3 januari 1996 25, 50, 75 3.000
Vrijdag 2 februari 1996 25 - 100 1.533
Zaterdag 3 februari 1996 25 - 100 1.550
Zaterdag 28 december 1996 25, 50 3.500
Zaterdag 13 februari 2010 25 5.000
Zaterdag 11 februari 2012    
Totaal   23.253
Gemiddeld   2.907
Deelnemers aan de Oude Venentocht 2010 verlaten via een veilige oversteek over de vaarweg het natuurgebied.
(Foto: Hedman Bijlsma)

Voor zaterdag 3 januari 1970 hadden IJWC Tietjerksteradeel en de VVV van Earnewâld een Oude Venentocht uitgeschreven. Eén dag eerder trad echter de dooi in, waardoor deze tocht werd afgeblazen. Het duurde twaalf jaar voor de schaatstrainingsclub De Kluners uit Drachten op 13 januari 1982 een eerste Oude Venentocht organiseerde. Deze startte echter vanuit de jachthaven De Drait bij Drachten, dus ver buiten het eigenlijke natuurgebied. IJWC Tietjerksteradeel en IJsclub en IJsclub ‘Lyts Begjin’ uit Earnewâld namen in 1986 het initiatief om in het eigen werkgebied een Oude Venentocht te houden. Er volgen daarna nog zeven edities, waarvan één recent in 2010.

13 jan. 1982

1985
75km

26 febr.1985

 

 

 

Medaille 1986

Medaille 1991

Medaille 1994, 2-2-1996

 

 

 

Medaille 2010

Medaille 2012

 

 

Stempelkaart Johan Cnossen (De Wilgen) uit 1994

 

Gariper Toer- en Klúntocht (Fr18e)

Organisatie: IJsbaanvereniging ‘IIsnocht’, Garyp in samenwerking met IJWC Tietjerksteradeel

De route liep van de Schipvaart naar de Ringsloot, die langs het Prinses Margrietkanaal loopt. Via de Earnesloot naar Earnewâld en daarna dezelfde weg terug. De afstand bedroeg 25 km en kon twee keer worden gereden. Slechts eenmaal liet de IJsbaanvereniging ‘IIsnocht’ uit Garyp een ‘Gariper Toer- en Klûntocht’ verrijden. Helaas hebben wij de datum niet kunnen achterhalen.

 

Grote Wielen Toertocht

Organisatie: IJWC Tietjerksteradeel

Weliswaar is de oppervlakte van de Groote Wielen bij Leeuwarden slechts beperkt, maar toch zijn er goede mogelijkheden om naar het westen, het noorden en het oosten een flinke tocht uit te zetten. Op zaterdag 16 februari 1985 stippelde de IJWC een mooi traject uit vanaf de Groote Wielen naar Ryptsjerk, Gytsjerk, Aldtsjerk, Bartlehiem, Wyns en over het Miedumerdiep terug naar de Gorote Wielen. Om de banen goed glad te krijgen, had de organisatie de kwalsterkrabbers van IJWC Sneek-Wymbritseradeel-IJlst geleend. Er waren uiteindelijk 1800 deelnemers, die de 30, 60 of 90 kilometers volmaakten.

Earnewâldster Geatocht

Organisatie: ‘Tou Lûkers Foriening Earnewâld’ en IJWC Tietjerksteradeel

Het touwtrekken in groepsverband was in de jaren tachtig populair op het Friese platteland.  Deze krachtsport uit de Highlands trok vooral harde bikkels met een hoog ‘Normaalgehalte’. De mannen van de ‘Tou Lûkers Foriening Earnewâld’ zagen in schaatstoertochten een goede inkomstenbron. De eerste editie werd als wilde tocht verreden. Bij de tweede keer was samenwerking met de ijswegencentrale een vereiste voor het verkrijgen van een vergunning. De tocht voerde door het natuurgebied van de Princenhof en de Oude Venen.

Startplaats Datum Afstand Deelnemers
Plaatselijke horeca Woensdag 20 februari 1985 20, 45 3.000
Plaatselijke horeca Zaterdag 1 maart 1986 20, 45  
Totaal      
Gemiddeld      

Het deelnemersaantal van de eerste tocht in 1985 overtrof de verwachtingen, zodat de organisatie tijdens de tocht nieuwe startkaarten bij moest stencilen.

De in 1987 uitgeschreven 3e Geatocht werd afgelast.

 

Toertocht ‘De Wâlden’

Organisatie: IJsclub ‘Feanwâlden’ en IJsclub ‘Feanwâldsterwâl’

Routekaart van mevr. A. Jonker-Willemsma (Leeuwarden)

Nadat op 15 februari 1986 de Trynwâldentocht was verreden, organiseerden de ijsclubs van Feanwâlden en Feanwâldsterwâl op vrijdag de 21e februari een toertocht door het natuurgebied van It Fryske Gea en Staatsbosbeheer met startplaatsen in Reatsjerk (Zwartebroek), Ryptsjerk (Gemaal), Feanwâldsterwâl (’t Dûke-Lûk), Feanwâlden (De Mienskip), De Falom (It Haventsje) en De Westereen (Gemaal). De afstanden bedroegen 30 en 60 km.

Jan Durkspoldertocht

Organisatie: IJsclub ‘Lyts Bigjin’, Earnewâld

Na de winter van 1996/1997 is er geen strenge winter meer geweest in Nederland. De opwarming van de aarde zou er debet aan zijn, dat echte schaatswinters zouden uitblijven. Volgens de voorspellingen zou slechts zo nu en dan een schaatsperiode mogelijk zijn. De winters na 1997 hebben zich tot nu toe inderdaad van hun zachte kant laten zien. Als er al ijs was, was dit vaak van korte duur, zodat vaarten en meren onvoldoende ijsdikte kregen. Alleen op ondiep water kon een redelijke ijsvloer aangroeien. Een mooi voorbeeld daarvan is de Jan Durkspolder ten zuiden van Earnewâld. IJsclub ‘Lyts Bigjin’ uit dat dorp zette op enig moment de tering naar de nering en besloot niet (meer) te wachten op voldoende ijsdikte voor haar Oude Venentocht. Dus introduceerde men in 2009  een nieuwe tocht in de onder water (slechts enkele decimeters) gezette Jan Durkspolder. De start van de tocht is aan de Manjepetswei.

Datum Afstand Deelnemers
Zaterdag 3 januari 2009 7,5 en 15 3.000
Woensdag 6 januari 2010 7,5 en 15 1.500
Zaterdag 4 december 2010 7,5 en 15 2.240
Zaterdag 4 februari 2012 7,5  
Zaterdag 26 januari 2013 7,5  
Totaal   6.740
Gemiddeld   2.247

De tocht kon voor het eerst worden verreden in 2009. Overeenkomstig de verwachtingen van het bestuur meldden zich op de 3e januari zo’n 3000 deelnemers. De score van 1500 rijders – een jaar later op 6 januari 2010 – viel daarom ronduit tegen. Kort vóór die datum ontstond grote commotie over het wel of niet doorgaan. De IJWC Tietjerksteradeel had de dikte van het ijs gemeten en kwam tot de conclusie dat het ijs dik genoeg was. De Friesche IJsbond en de KNSB daarentegen hadden geen boodschap aan die ijsdikte van 12 cm. Zij vonden de kwaliteit van het fondantijs onvoldoende. Pas nadat ook IJWC Smallingerland haar goedkeuring gaf, gingen IJsbond en KNSB overstag en besloten de gemeenten Smallingerland en Tytsjerksteradiel de benodigde vergunningen af te geven.
Nog in hetzelfde kalenderjaar 2010 - maar inmiddels wel in een nieuw schaatsseizoen - werd de derde editie verreden. Deze tocht op 4 december werd daarmee de vroegst georganiseerde toertocht die ooit in Friesland is georganiseerd. Tijdens de tocht begon het hevig te sneeuwen en te waaien. Daardoor ontstonden sneeuwduinen op het 7,5 km lange traject, die bij oudere rijders herinneringen opriepen aan de barre Elfstedentocht tocht van 1963. Ook nu verliep de organisatie voortreffelijk.

Medaille 2009

 

Medaille 2010

Medaille 2010

 

 

Medaille 2012

 

Medaille 2013

 

 

Routekaartje Jan Durkspoldertocht van Wiebe BLauw uit 2010

 

Samenvattend overzicht

Naam tocht Aantal

Gemiddeld

aantal deelnemers

Totaal

aantal deelnemers
10-Dorpentocht 2 975 1.950
Trynwâldentocht 11 1.579 17.369
Princenhoftocht 9 5.205 46.841
Eastermarder Leijentocht 6 647 3.882
Oude Venentocht 8 2.907 23.253
Gariper Tour en Klúntocht 1 500 500*
Grote Wielen Toertocht 1 1.800 1.800
Earnewâldster Geatocht 2 3.000 6.000
Toertocht De Wâlden 1 500 500*
Jan Durkspoldertocht 3 2.247 6.740
10 Tochten 44 2.474 108.835

* Schatting

Uitgelezen winterweer op Tweede Kerstdag 2010. Voor hotel Princenhof in Earnewald steken schaatsenrijders (waaronder marathonrijder Hotze Zandstra) de bevroren vaargeul over.
(Foto": Hedman Bijlsma)

 

Bovenkant van de pagina