J.D. de Jong-penning
Auteur Matthy van Klaveren, 2025
Het bestuur van de vereniging De Friesche Elf Steden heeft in 1971 de J.D. de Jong-penning ingesteld ter nagedachtenis aan het een jaar daarvoor overleden bestuurslid Jan Dirks de Jong († 17 december 1970). De penning kan worden toegekend aan ieder die zich op een bijzondere wijze verdienstelijk heeft gemaakt voor de organisatie van de Elfstedentocht.
Jan de Jong in het bestuur
Op de buitengewone ledenvergadering van woensdag 14 juli 1948 werd Jan de Jong nieuw in het bestuur gekozen. De andere leden in het bestuur werden in diezelfde vergadering allemaal herkozen. Hun bestuurslidmaatschap werd hiermee bestendigd nadat een Algemene Leden Vergadering al jaren niet meer had plaatsgevonden. Goed mogelijk dat de Tweede Wereldoorlog en de naweeën daarvan medeoorzaak zijn geweest. Twee bestuursleden waren tijdens hun zittingsperiode het jaar ervoor overleden zodat nieuwe bestuursleden noodzakelijk werden. Op 29 juli 1947 overleed Mindert Evert Hepkema, de eerste voorzitter, en nog geen twee weken daarna op 11 augustus 1947 L.L. van Keyzerswaard.
Onderscheid penning en erelidmaatschap
Veel verenigingen kennen naast ereleden ook vaak leden van verdienste. Zij die met de J.D. de Jong-penning worden onderscheiden kunnen tot de laatste categorie worden gerekend. Dit valt ook op te maken uit een nadere beschouwing van het Elfstedenbestuur.1 Daaruit blijkt het verschil tussen ereleden en personen die de J.D. de Jong-penning krijgen uitgereikt: ook niet-leden kunnen met de penning worden onderscheiden als zij zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de vereniging. Zij mogen echter geen bestuurslid zijn.
Plaquette en penning
De beeltenis van Jan de Jong is een ontwerp van Gerhardus Jan Adema (Franeker 1898 - Leeuwarden 1981), een Nederlandse schilder, tekenaar, medailleur en beeldhouwer. Hij is vooral bekend geworden met het beeld van de zwartbonte koe ‘Us Mem’ dat in 1954 werd geplaatst aan het Zuidplein maar uiteindelijk een plekje heeft gekregen aan de Harlingersingel in Leeuwarden.
Tijdens de uitreiking van de eerste J.D. de Jong-penning heeft Adema een plaquette van gips overhandigd aan zowel Hilda als Attie, de beide dochters van Jan Dirks de Jong en Annie de Jong-Zondervan. De plaquette heeft een doorsnede van 28 cm. Inmiddels is de plaquette van Hilda te bewonderen in het Eerste Friese Schaatsmuseum van de familie Bootsma in Hindeloopen. De tweede plaquette is nog altijd in het bezit van Attie Saveur-de Jong.
De penning heeft een doorsnede van 5 cm.
Zeven penninghouders
De onderscheiding is tot op heden aan zeven personen uitgereikt. De eerste werd toegekend aan J.D. de Jong zelf en zou postuum worden aangeboden aan Annie de Jong-Zondervan, de weduwe van Jan Dirks de Jong. Aangezien zij in oktober 1972 plotseling overleed, namen haar dochters Hilda en Attie op 28 december 1973 de penning uiteindelijk in ontvangst. Dit gebeurde op het kantoor van de Friesland Bank, waar de toenmalige Elfstedenvoorzitter Jan Kuperus directeur was.
Annie de Jong-Zondervan
Annie Zondervan was zelf een uitstekend schaatser, maar dan op de kortebaan.
In 1925 won ze al een 1e prijs bij ‘De IJsclub’, maar vooral in 1928 zou zij furore maken.
Zo schitterde zij op de Groote Wielen op oudejaarsdag 1927 en de dag daarna in Akkrum. Zij versloeg in dat jaar grootheden als Martha Hemminga en Janna van der Meulen.
Toch heeft turnen en atletiek haar grotere interesse. Zij werd Nederlands kampioen in 1929 en 1930 op de 80 m. horden. Over haar carrière als atlete staat een zeer lezenswaardig stuk in de Leovardia nr. 57 van september 2018, een uitgave van Historische Centrum Leeuwarden.
1. Annie Zondervan en Jan de Jong op de Groote Wielen, 31 december 1927
2. Advertentie van twee rijderijen die een prooi werden van Annie Zondervan
3. Voor- en achterzijde medaille Rijperkerk op de Groote Wielen
4. Voor en achterzijde medaille Akkrum
Op 15 december 1984 was Jeen van der Berg de tweede die de penning in ontvangst mocht nemen voor zijn opmerkelijke staat van dienst, maar vooral ook vanwege zijn enthousiasme voor de schaatssport en zijn stimulerende voorbeeld voor anderen, niet in de laatste plaats voor de jeugd.
Finish terug naar de Prinsentuin?
Jeen van der Berg was ook regelmatig aanwezig op de jaarvergaderingen. Op een van die vergaderingen na 1986 vroeg hij het bestuur of het niet mogelijk was de finish weer naar het centrum in de stad te verplaatsen. Het antwoord was duidelijk. Vanwege te weinig ruimte voor de telecommunicatie en het publiek bij de Prinsentuin enerzijds en de dikwijls mindere ijsgroei in de stadgrachten anderzijds was dit niet haalbaar. Bovendien was er het obstakel de Noorderbrug waaronder ijsgroei altijd zwaar achterbleef zodat er vlak voor de finish vaak nog een klûnplek zou zijn zoals in 1954. Uit historisch oogpunt zou het wel mooi zijn vond ook het bestuur.
.jpg?1761223174665)
Hilda Murk-De Jong, de dochter van Jan de Jong en Annie Zondervan, kreeg de penning op 9 december 1988 voor haar werk als hoofd van het beleidscentrum tijdens de twee gehouden tochten in 1985 en 1986. Als medewerkster was zij eerder al actief in het beleidscentrum bij de tochten 1954 – 1956 – 1963. Zij was niet aanwezig op de uitreiking van de penning2 vanwege de ziekte waaraan zij een goed half jaar later zou overlijden.
Tijdens de jaarvergadering op 13 december 1991 werd door voorzitter Sipkema een penning uitgereikt aan bankmedewerker Sytse Sikkens († 23 november 2002), die veertig jaar lang namens de vereniging als vrijwilliger de inschrijving aan de balie had verzorgd. Daarnaast was hij als rayonhoofd actief geweest tijdens de tochten van 1954, 1956 en 1963.
Naast deze penning, die ook gepersonaliseerd is, ontving hij een oorkonde. Waarschijnlijk is Sytse Sikkens de enige die naast de penning een oorkonde ontving.
Aaf Huisman-Wonder zorgde er van 1971 tot 1997 voor dat ieder jaar de EHBO-organisatie stand-by was. Zij kreeg de J.D. de Jong-penning op 18 december 1997 om haar te eren voor haar enorme inzet tijdens de laatste drie Elfstedentochten in 1985, 1986 en 1997. Via haar gaat de eer echter ook naar alle medewerkers van de EHBO en van het Rode Kruis die bij de organisatie betrokken waren.
Tenslotte kreeg op 17 december 2004 zowel Arie Smit als Jaap de Jong voorlopig de laatste penning, beiden als dank voor hun enorme jarenlange inzet.
Arie Smit was sinds 1986 medewerker ledenadministratie en bleef nog lang daarna actief voor de vereniging. Uiteindelijk is hij gestopt in 2024. Jaap de Jong was boekhouder van de vereniging van 1986 tot 2004.
Verschillende uitvoeringen
De eerste penningen die werden geslagen door Koninklijk Begeer BV werden door het bestuur niet goedgekeurd. De verschillen met het uiteindelijke ontwerp zijn significant. Bij het afgekeurde model staat de tekst voor het gezicht, maar bij de uiteindelijke uitvoering begint de tekst boven het hoofd. Bovendien is het woord ‘Penning’ toegevoegd. Op de keerzijde van de penning is de tekst ‘VERENIGING DE FRIESCHE ELF STEDEN’ kleiner uitgevoerd op de definitieve versie. Hierdoor ontstaat er meer ruimte om de penning te personaliseren. Dit laatste is bij de afgekeurde exemplaren niet gedaan.
Toch zijn de afgekeurde penningen niet vernietigd; één is er beschikbaar gesteld aan Herman van Slooten, naar alle waarschijnlijkheid omdat hij de gehele bestuursperiode van Jan de Jong ook bestuurslid was. Uit zijn nalatenschap is de penning terechtgekomen bij het Fries Scheepvaart Museum.3 Een tweede afgekeurde penning is opgenomen in de collectie van het Fries Museum in Leeuwarden.4 De schenker uit 1984 is onbekend gebleven, maar in de database is wel vastgelegd dat het een afgekeurd model betreft.
In het Eerste Friese Schaatsmuseum zijn twee uitgereikte penningen aanwezig. Het betreft de exemplaren van Jeen van de Berg en die van Sytse Sikkens. Daarnaast is er dus ook de plaquette aanwezig die ooit aan Hilda, de dochter van Jan de Jong, is uitgereikt.
De penning van Hilda Murk-De Jong is niet aangetroffen in het schaatsmuseum van de familie Bootsma.
Opmerkelijk is nog dat op de achterzijde van de eerste penning vermeld staat dat Jan de Jong bestuurslid is geweest van 1949 tot en met 1970, terwijl hij al op 14 juli 1948 in het bestuur was opgenomen.5 Attie heeft naast de penning van haar vader ook de schaatsmedailles van haar moeder in bezit.
Bronnen
Artikel Matthy van Klaveren 'J.D. de Jong-penning' in Kouwe Drukte, jaargang 29 - nr 84 - oktober 2025
Bbronnen
- Elfstedenbrief, april 2011, p. 31-32
- Leeuwarder Courant, 10 december 1988
- Objectnummer FSM 1997-079
- Objectnummer FM NA09863
- Friesch Dagblad, 16 juli 1948
Overige geraadpleegde bronnen
Fries Scheepvaart Museum(FSM),
Fries Museum(FM)
Eerste Friese Schaatsmuseum(EFS)
Via Delpher exemplaren van de Leeuwarder Courant en Friesch Dagblad
Website Elfstedenvereniging (FEV)
Elfstedenbrieven
Met dank aan
Attie Saveur- de Jong en haar man Jos,
Pieter Bootsma (Eerste Friese Schaatsmuseum)
Lianne Otter (afbeeldingen 'Achterzijde penning van Jeen van de Berg' en 'Oorkonde Sytse Sikkens'
Ger Bosklopper